Pushkin Aleksandr Sergeyevich

Pushkin Aleksandr Sergeyevich (1799.26.5 (6.6), Moskva — 1837.29.1 (10.2), Peterburg) — rus yozuvchisi, yangi rus adabiyotining asoschisi. Otasi Sergey Lvovich kadimgi dvoryanlar qavmidan, onasi Nadejda Osipovna esa Pyotr I qoʻlida tarbiya koʻrgan habash — A.P.Gannibalning nabirasi bulgan. P.da nafis soʻzga mehrmuhabbatning paydo bulishida rus xalq qushiqlari hamda ertaklarini yaxshi bilgan ena-gasi Arina Rodionovnaning taʼsiri, ayniqsa, kattadir. Oʻsha davrning eng nufuzli oʻquv yurtlaridan biri — Peterburg yaqinidagi Sarskoye selo (hozirgi Pushkin sh.) litseyida oʻqish (1811—17) P.ning shoir va erksevar inson sifatida shakllanishida muhim omil boʻlgan. P. litseyni tugatgach, Peter-burgga kuchib borgan va tashki ishlar kollegiyasida kotib lavozimida ishlagan. U Peterburgda xizmat qilgan yillar (1817—20) Rossiyaning tarixiy ta-raqqiyoti uchun muhim bir davr edi.

P.ning dastlabki sheʼrlari 1913 yilda matbuot yuzini kurdi. U litseyda oʻqib yurgan kezlarida 120 ga yaqin sheʼr va 2 doston (tugallanmagan) yozadi. Litsey bilan xayrlashuv kechasiga bagʻishlangan sheʼri esa shu kechada qatnashgan G. R. Derjavinnnt yuksak bahosiga sazovor bulib, u P.ning buyuk shoir boʻlib yetishishini bashorat qiladi. Keyinchalik P. rus jamiyatida uygʻonib borayotgan erksevarlik kayfiyati taʼsirida "Erkinlik" (1817), "Chaadayevga" (1818), "Qishloq" (1819) singari sheʼrlarni yaratadi.

P.ga qadar rus sheʼriyatida qasida, marsiya, xat singari har bir sheʼriy janr klassitsizm tomonidan belgilangan qatʼiy qonun-qoidalar asosida yozilgan. P. itsey lirikasidan farqli oʻlaroq, Peterburg davri ijodida sheʼriy janrlar urtasidagi chegaralar va uslubiy farqlarni bartaraf etib, rus sheʼriya-ti taraqqiyoti uchun yangi badiiy ufqlarni ochib bergan ("Ruslan va Lyudmila", 1820).

P. ijodining tadrijiy yulini shartli ravishda 4 bosqichga ajratish mumkin. Agar 1813—16 yillarni uz ichiga olgan l-bosqichda P. uz zamondoshlarining badiiy tajribasini oʻzlashtirgan boʻlsa, 2-bosqich (1817—20) da P. ijodining gʻoya va mavzular olami ken-gayib, u oʻz uslubiga erishish yoʻlida badiiy izlanishlar olib borib, ki-tobiy til bilan jonli xalq tilini uzaro yaqinlashtirdi. Shoirning 1820—24 yillar ijodida (3-bosqich) romantizm ustuvorlik qildi. Ammo kup utmay, P. qahramonni poetiklashtirish va vokelikni ehtiros bilan tasvirlashda davom etgan holda romantik tasvir metodidan chekindi. P. ijodining 1925-yildan boshlangan 4-bosqichida obrazlar va mavzular kulamini chegaralashning har qanday kurinishini rad etuvchi, fikr bilan tuygʻuni, haqiqatni tadqiq etish bilan "jonli tasavvur"ni oʻzaro uygʻunlashtirishga asoslangan realistik ti-zimni ishlab chiqdi P. ning rus jamiyatidagi erksevar kuchlar taʼsirida yozilgan zulm va krepostnoylikni fosh etuvchi sheʼrlari chor hukumatida norozilik kayfiyatini uygʻotdi. 1819-yilda P. ning "Yashil chirok" tugaragida ishtirok etishi esa Aleksandr I ni nihoyatda gʻazablantirdi. U 1820-yil mayida P.ni Yekaterinoslavga surgun qildi. Shoir Yekaterinoslavga yetib kelishi bilan xastalikka yoʻliqadi va ittifokr shu yerda qoʻnoqda boʻlgan general N.N.Rayevskiyning oilasi bilan birga dastlab Kavkazga, keyin Qrimga yoʻl oladi.

Rossiyaning janubida yashash P. ijodida yangi davrning boshlanishiga imkon berdi. U dastlab J. Bayron taʼsirida romantik dostonlarini yezdi. P. romantizmining ilk namunasi — "Kavkaz asiri" dostoni (1820—21) 20-yillardagi erksevar yoshlar kayfiyatini ifodalagani uchun ular oʻrtasida katta muvaffaqiyat qozondi. P. voqelikni romantik boʻyoqlar bilan tasvir etishda davom etib, "Aka-uka qaroqchilar" (1821—22) va "Boqchasaroy fontani" (1923) dostonlarini yaratdi. "Loʻlilar" dostoni esa P.ning ijodiy tadrijida roʻy bergan jiddiy burilishning samarasi boʻldi. P.ning romantik dostonlari va shu yillar lirikasi ("Demon", "Dengizga" va boshqalar) yagona gʻoyaviybadiiy yoʻnalishga ega boʻlib, ular psixologik tasvirning teranligi, ruhiy olam, tabiat va tevarak-atrofdagi hayotiy hodisalar oʻrtasidagi aloqalarning rang-barangligi bilan ajraladi.

3. Yuriy Karlovich Olesha (1899 – 1960)ning bolalar uchun yozgan «Uch baqaloq» ertak-romani jahon xalqlari tillariga tarjima qilingan. Shu kitob asosida yaratilgan balet, kinofilm million-million tomoshabinlarning sevimli san’at asarlariga aylangan. Har avlod yoshligida bu kitobni zavq bilan qo‘liga oladi, maroq bilan o‘qib chiqadi. Zulm, istibdod, haqsizlik avj olgan Uch Baqaloq mamlakatining mehnatkashlari do-nishmand doktor Gaspar, mohir dorboz Tibul, mard qurolsoz Prospero, tadbirkor qizaloq Suok kabi qahramonlar bilan birgalikda boyonlar saltanatiga qarshi bosh ko‘taradilar va g‘alaba qiladilar. Ana shu jang-u jadallar ertak janriga xos qiziqarli syujet ipiga tizilgan g‘aroyib sarguzasht va voqealar orqali hikoya qilinadi.

4. 1.”Robinzon Kruzo” asari muallifi kim?

A) Jyul Vern B) Daniel Defo C) J.Svift D) J.Rodari

2. Robinzon Kruzo sport va o’yin-kulgu sifatiga shug’ullanadigan mashg’uloti nima edi?

A)bug’doy ekish.

B)sayr qilish.

*C)echki ovlash.

D)orolni o’rganish.

3. D.Defo qachon va qayerda tug’ilgan?

*A) taxminan 1659-1661 yil Londonda.

B)taxminan 1653-1655 yil Londonda.

C)taxminan 1661-1663 yil Parijda.

D) taxminan 1768-1770 yil Hindistonda.

4. Robinzon Kruzo necha yil orolda qolib ketgan?

A)23 yil.

B)26 yil.

*C)28 yil.

D)32 yil.

5. D.Defo qaysi pamfletini e’lon qilgani uchun qamalgan?

A)’’Robinzon Kruzo’’.

B)’’Loyihalar to’g’risida tajribalar’’.

C)’’KapitanSinglton’’.

*D)’’Dissenterlardan qasos olishning eng oson yo’li’’.

6.D.Defo qalamiga mansub asarni berilgan qatorni toping.

A)’’Vegeniy Onigen’’.

B)’’Etik kiygan mushuk’’

*C)’’Robinzon Kruzo’’.

D)’’Guliverning sarguzashtlari’’.

7.D.Defo qachon va qayerda vafot etgan

*A)1731-yil Londonda.

B)1743-yil Londonda

C)1733-yil Hindistonda.

D)1746-yil Parijda.

8. D.Defoning otasining kasbi nima edi?

A)yozuvchi.

B)dengizchi.

*C)savdogar

D)xizmatkor.

9.’’Robenzon Kruzo’’romani qachon chop etilgan?

A)1723-yilda.

B)1730-yilda.

C)1713-yilda.

*D)1719-yilda.

10. D.Defo ‘’Robinzon Kruzo’’romanini qachon yozib tugatgan?

A)XVII asrda.

*B)XVIIIasrda.

C)XIX asrda.

D)XVI asrda.