Punktuatsiya

1. Sabab-natija munosabati. 2. Sabab-izoh munosabati. 
1-turdagi sabab ergash gapli qo‘shma gaplarda ergash gap sababni, bosh gap undan kelib 
chiqadigan natijani anglatadi. Masalan: 
Jangchilar o‘zlarini puxta yashira olganlari uchun, talafot 
juda oz bo‘ldi.
(O.)
2-turdagi qo‘shma gaplarda sabab ergash gap bosh gapga nisbatan izohni ham anglatadi. 
Masalan: 
Nikohning qimmati yo‘q, chunki sen rozi bo‘lmagansan, to‘g‘rimi? 
(H.H.)
52
Anglashiladiki, har ikki holatda ham qo‘shma gaplarda sabab munosabati shakllanadi. 
Ba’zan qo‘shma gapda aks etgan sabab munosabatining sub’yektiv murakkablashuvi kuzatiladi. 
Qo‘shma gapning bunday murakkablashuvi sababning aniq yoki noaniqligi, ma’lum yoki 
noma’lumligi, taxminiyligi kabi sub’yektiv ma’no nozikliklarini gap mazmuniga kiritish hisobiga 
yuz beradi. Masalan, 
«Majlis erta boshlandi, faqat shuning uchun u kech qoldi»
gapida ergash 
gapdagi voqeaning aniq ekanligi ta’kidlangan, bu bilan sabab munosabati subyektiv 
murakkablashgan. Murakkablashuv 
faqat
yuklamasi orqali shaklan ifodalangan.
Sababning aniq emasligining ifodalanishi nutqda ko‘p uchraydi. Bu ko‘pincha 
-mi
yuklamasi 
orqali yuzaga chiqadi:
Yuragi bir nimani sezdimi, ovozining boricha baqirdi.
(S.B.) 
Sabab ergash gapli qo‘shma gaplarda semantik-sintaktik nomuvofiqlik deyarli buzilmaydi. 
Bunday turdagi qo‘shma gaplar havola bo‘laksiz gaplar hisoblanadi.
52
Abdurahmonov G‘. О‘zbek tili grammatikasi. – Toshkent: О‘qituvchi, 1996. –B. 199 – 201. 

---

56 
 9. Maqsad ergash gapli qo‘shma gaplar.
Maqsad ergash gap bosh gapdagi voqea-
hodisaning qanday maqsad bilan yuzaga kelishini ko‘rsatadi. Masalan, 
«Xalqimiz shoyi kiysin 
deb, tut ko‘chati ekamiz»
gapida 
«Xalqimiz shoyi kiysin deb
» gapi ergash gap, 
«Tut ko‘chati 
ekamiz
» gapi esa bosh gap; ergash gap bosh gapdagi voqelikning qanday maqsad asosida 
bajarilishini ifodalagan.
Maqsad ergash gaplar bosh gapga quyidagi bog‘lovchi vositalar bilan birikadi: