Pul va banklar

12.3.Banklar faoliyatining rivojlanishi va Markaziy bankning paydo bo‘lishi.
Banklar faoliyati rivojlanishiga quyidagi omillar ta’sir ko‘rsatadi:

• 
  Davlat va aholi tomonidan banklarga bo‘lgan ishonchning ortishi ularning ixtiyoridagi vaqtincha bo‘sh pul mablag‘larni bankka jalb qilish imkonini beradi. Keyinchalik ishlab chiqaruvchi koxonalar ham o‘z pul mablag‘larini depozit sifatida banklarga joylashtira boshladi
  
• 
  XVI asrda Amerikadan Evropaga juda katta miqdorda oltin va kumushning kirib kelishi Italiya va Gollandiya banklarining monopoliyasiga barham berdi. Natijada Evropada banklararo raqobat shakllandi.
  
• 
  Banklar faoliyati rivojlanib borishi bilan ular endigna qimmatli qog‘ozlar bzorida paydo bo‘lgan. Shu tariqa banklarning yangi operatsiyalari paydo bo‘ldi.
  
• 
  Banklar o‘zining spitsifik ya’ni “o‘ziga xos” xususiyatiga ko‘ra milliy to‘lov tizimining tayanchiga aylantirildi. Endi iqtisodiyotdagi barcha to‘lovlar banklar orqali o‘tadigan bo‘ldi. Bu banklarning iqtisodiyotdagi mavqeini keskin oshirdi.
  

Birinchi Markaziy bank 1650-yilda Shvetsitaning Riks banki;

1694-yilda Angliya Markaziy banki;

1800-yilda Fransiya Markaziy bani;

1893-yilda Italiya Markaziy banki;

1913-yilda AQSH federal zaxira tizimi tashkil etildi.

Markaziy banklarning paydo bo‘lishi quyidagi sabablar bilan belgilanadi:

1. 
   Naqd pullarni emissiya qilishning bitta markazda to‘planishining zarurligi
   
2. 
   Tijorat banklarining inqiroz paytida naqd pul emissiyasi bo‘yicha majburiyatlarini taminlay olmasdi. Bunga misol qilib , 1907-yilda AQSHdagi inqirozni aytish mumkin.
   
3. 
   Davlatni moliyaviy tang, og‘ir ahvoldan qutqarish. Angliya Markaziy bankining monarz Karl II ni davlat moliya majburiyatlarini bajarish uchun tashkil etilgan.
   
4. 
   Xususiy tijorat banklarining o‘zi ham pul emissiya qilishdan bezib qolishdi. (Senvoraj-naqd pul emissiyasidan olinadigan daromad)