valyuta siyosatining maqsadi zaruriy iqtisodiy erkinlik, ijtimoiy xavfsizlik hamda iqtisodiy rivoj va o’ sishni ta’minlovchi bozor iqtisodiyotini yaratishdan iborat bo’ lgan o’ tkazilayotgan iqtisodiy islohotlarning muhim qismi hisoblanadi.
Aksariyat rivojlangan, industrial mamlakatlarda Markaziy bank pul-kredit siyosatini yurituvchi asosiy organ sanaladi. Markaziy bankning pul-kredit va valyuta siyosati birlamchi hisoblanadi. Demak, Markaziy bankning valyuta siyosati pul-kredit siyosatining asosiy klassik instrumentlaridan biri bo’ lib, mamlakatdagi valyuta munosabatlarini tartibga soluvchi va amalga oshiruvchi tadbirlarning majmuyidir. valyuta siyosati o’ zi ham maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda quyidagi shakllarda namoyon bo’ ladi.
5-chizma. valyuta siyosatining tarkibi Chizmadan ko’ rinib turibdiki, valyuta siyosati maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda quyidagi shakllarda namoyon bo’ ladi:
Diskont (foiz stavkasi) siyosati – Markaziy bank hisob stavkasini o’ zgartirish yo’ li bilan milliy valyuta kursiga ta’sir etish maqsadida amalga oshiradigan valyuta siyosati shaklidir.
Deviz siyosati Markaziy bank tomonidan xorijiy valyuta (deviz) ning oldi-sotdisi orqali milliy valyuta kursiga ta’sir o’ tkazish metodidir. Markaziy bank milliy valyuta kursini oshirish uchun chet el valyutasini ayirboshlaydi va aksincha, milliy valyuta kursini tushirish maqsadida chet el valyutasini sotib oladi. Deviz siyosatining milliy valyuta kursiga ta’sir etishining quyidagi instrumentlari mavjud.
Bular:
valyuta intervensiyasi;
devalvatsiya;
revalvatsiya;
valyuta rezervlarini diversifikatsiyalash.
valyuta intervensiyasi Markaziy bank deviz siyosatining keng tarqalgan shakli hisoblanadi. Markaziy bankning milliy valyuta kursiga ta’sir etish maqsadida valyuta bozorida chet el valyutalarini sotib olish yoki aksincha, sotish valyuta intervensiyasi deyiladi.
Hozirgi davrda valyuta intervensiyasidan ko’ zlangan asosiy maqsad valyuta kursining qisqa vaqt oralig’ ida kutilmaganda yuzaga keladigan keskin tebranishlariga barham berish hisoblanadi.
Deviz siyosatining instrumentlaridan yana biri devalvatsiyadir. Devalvatsiya – (lotincha so’ zdan olingan bo’ lib, «qadrining tushishi» degan ma’noni anglatadi) milliy valyutaning chet el valyutalariga yoki xalqaro hisob-kitob pul birliklariga nisbatan qadri tushishidir. Inflyatsiyaning kuchayishi va mamlakat to’ lov balansining salbiy qoldiqqa ega bo’ lishi devalvatsiyaning kelib chiqishiga sabab hisoblanadi. Uning yuzaga kelishida quyidagi 2 xil sabab qayd qilinadi:
eksportni rag’ batlantirish;
milliy valyutaning rasmiy kursi bilan uning real xarid quv-vati o’ rtasida sezilarli tafovutning paydo bo’ lishi.
Revalvatsiya – (lotincha so’ zdan olingan bo’ lib, «qadrini oshirish» ma’nosini anglatadi) milliy valyutaning chet el valyutalariga erkin, xalqaro hisob-kitob pul birliklariga nisbatan qadrining oshishidir. Uning kelib chiqishiga sabab inflyatsiyaning nihoyatda past darajada bo’ lishi va uzoq vaqt davomida mamlakat to’ lov balansining aktiv qoldiqqa ega bo’ lishi, milliy firma va kompaniyalarning jahon savdo bozorida raqobatbardoshligidadir.
Jahon amaliyotida revalvatsiya devalvatsiyaga nisbatan kam qo’ llaniladi, bu jarayonni faqat dunyoning eng rivojlangan industrial mamlakatlari amaliyotidagina uchratish mumkin.
Deviz siyosatining yana bir muhim instrumentlaridan biri – bu valyuta rezervlarini diversifikatsiya qilishdir.
valyuta rezervlarini diversifikatsiya qilish deganda bir vaqtning o’ zida bir necha valyutada rezervlarni tashkil qilish tushuniladi. Bu valyuta rezervlarining tarkibi barqaror bo’ lgan valyutalar hisobidangina amalga oshiriladi.
XULOSA Fan-texnika taraqqiyotining o’ ziga xosligi, ixtisoslashuv va u bilan bog’ liq xalqaro mehnat taqsimoti haqida milliy ishlab chiqarishlar kooperatsiyaning yanada chuqurlashuvini talab qilmoqda. Buning oqibatida esa xalqaro savdo rivojlanib, davlatlar o’ rtasida kredit-moliya, valyuta munosabatlari yanada takomillashmoqda. Shunisi diqqatga sazovorki, keyingi yillarda tovarlar eksportining sur’atlari sanoat ishlab chiqarish sur’atlariga nisbatan sezilarli ravishda o’ sgan.
Ustuvor yo’ nalishlar eksportga yo’ naltirilgan va asosiy tarmoqlarga, kichik va xususiy, tadbirkorlikni qo’ llab-quvvatlashga, xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga qaratilgan tuzilmasi qayta o’ zgarishlar va iqtisodiyotning real sektorini rivojlantirish, respublikada o’ tkazilayotgan islohotlarning asosiy tarkibiy qismi bo’ lib qoldi. Tanlangan ustuvor yo’ nalishlarning to’ g’ riligi shu bilan tasdiqlandiki, jahon bozorlarini qamrab olgan salbiy jarayonlardan saqlangan holda ichki moliya bozorini har qanday ta’sirlardan saqlab qolishga muvaffaq bo’ lindi.
1999-yilda O’ zbekiston Respublikasi Markaziy bankining pulkredit siyosati valyutaning barqarorligini saqlagan holda, uning mavjud o’ sish yo’ nalishini mustahkamlashga, joriy xalqaro operatsiyalar bo’ yicha uning konvertatsiyalashi uchun zarur sharoitlarni yaratishga va valyuta zaxiralaridan ishlab chiqarishning ustuvor yo’ nalishlarida samarali foydalanishga yo’ naltirilgan edi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
