Пул, кредит ва банклар дарслик

МДҲга аъзо мамлакатлари томонидан миллий
валюталарининг жорий этилиши²⁸

Мамлакатлар	Рубл ҳудудидан чиқиш санаси (асосий (оралиқ) валютанинг жорий этилиши)
Беларусь	1992 йил май (белорус рубли)
Эстония	1992 йил июнь (крона)
Латвия	1992 йил июль (латвия рубли)
Озарбайжон	1992 йил август (манат)
Литва	1992 йил октябрь (литва талони)
Украина	1992 йил ноябрь (карбованец) гривина
Қирғизистон	1993 йил май (сом)
Грузия	1993 йил август (купон)
Ўзбекистон	1993 йил ноябрь (сўм – купон) сўм
Арманистон	1993 йил ноябрь (драм)
Қозоғистон	1993 йил ноябрь (тенге)
Молдова	1993 йил ноябрь (лей)
Туркманистон	1993 йил ноябрь (манат)
Тожикистон	1995 йил май (тожик рубли) сомони

Бунинг натижасида, ўз миллий валютасини жорий қилган давлатларда собиқ Иттифоқнинг 1961 – 1992 йиллар намунасидаги рубллар қадрини йўқотган “оддий қоғоз” сифатида мамлакатимизга кириб кела бошлади, бу жараён мамлакатимиз истеъмол бозоридан товар ва маҳсулотлар жуда катта ҳажмда четга оқиб кетиши рўй берди.

Албатта, бундай шароитда истеъмол бозорини ҳимоя қилишнинг ягона ва энг тўғри йўли зудлик билан муомалага миллий валютани киритиш эди. Лекин, жаҳон тарихидан маълумки миллий пул бирлигини киритиш учун зарур ташкилий ва иқтисодий шарт – шароит мавжуд бўлишини тақозо этарди, тўғрироғи эса уларни яратиш лозим эди. Бу эса ўз ўрнида маълум вақт талаб қиларди.
Аммо, бу вақт ичида истеъмол бозорини қоғозга айланиб бораётган рубллардан ҳимоя қилиб бориш ҳам зурур эди. Акс ҳолда, мамлакат иқтисодиётини издан чиқиб кетиш хавфини олдини олиб бўлмасди. Шунинг учун, дастлабки вақтларда истеъмол бозорини ҳимоя қилиш мақсадида қатор тадбирлар амалга оширилди.
Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси 1993 йил 15 майда “Пул муомаласини тартибга солиш ва республика истеъмол бозорини ҳимоялашни кучайтириш тўғрисида” қарор қабул қилди. Мазкур қарорга кўра аҳолининг товар сотиб олиши ва депозит операцияларининг бажарилишида паспорт ва купон тизими жорий этилди.
Ўзбекистон Республикаси фуқаролари 1993 йил 10 майдан бошлаб, банкларга қўйиладиган омонатлар паспорт асосида қабул қилиниши жорий этилди, қиймати 25 минг рублдан юқори бўлган товарларни купонлар асосида сотилиши белгилаб қўйилди, 25 минг рублдан юқори қийматдаги товарлар банк омонатчиларнинг топшириғига кўра, пул ўтказиш йўли билан амалга оширилиши жорий этилди.