Psixologiyaning predmeti, vazifalari va tadqiqotmetodlari

Psixologiya fanining metodlari 

1) Kuzatuv 

a) uzluksiz; 

b) o’zini-o’zi kuzatish 

2) Tajriba usuli 

a) laboratoriyada tajriba o’tkazish; 

b) tabiiy sharoitda tajriba o’tkazish 

v) kesma 

 

3) 

So’rovnoma 

 

1.   

Suhbat 

2.   

Tarjimaixol 

b.   

Intervyu 

c.   

Sostiometriya 

d.   

Test 

e.   

Statistik ma’lumotlarni qayta ishlash 

 

Kuzatuv  agar  u  tashqi  hodisalarni  tasvirlash  bilan  cheklanibgina  qolmasdan,  balki  ushbu 

hodisalarning  psixologik  tabiyatini  izohlab  berish  darajasiga  ko’tarilsa,  psixik  tadqiqot  metodi 

---

bo’la oladi. Kuzatuvchining mohiyati psixologik faktlarni faqat hisobga olishdan emas, balki bu 

psixologik  faktlarning  sabablarini  ilmiy  nuqtai  nazardan  izoxlab  berishdan  iboratdir.  Faktlarni 

hisobga  olish  bilan  turmushdagi  oddiy  kuzatuvchilar  deb  atalmish  kuzatishlar  chog’ida 

shug’ullaniladiki,  kishi  u  yoki  bu  ishlar,  xatti-  harakatning  sabablarini  tusmol  Bilan  izohlaydi. 

Turmushdagi kuzatuvchilar ilmiy kuzatuvchilardan avvalo o’zining tasodifiyligi, uyushmaganligi 

va  rejasizligi  bilan  farq  qiladi.  Unda  psixik  faktning  hosil  bo’lishi  va  uning  kechishiga  ta’sir 

qiladigan  barcha  muhim  shart  sharoitlar  kamdan-  kam  hisobga  olinadi.  Biroq  turmushdagi 

kuzatuvchilar  son-  sanoqsiz  ravishda  o’tkazilib  turishi  va  mezon  sifatida  ixtiyorida  kundalik 

tajribaning  mavjudligi  vajidan  oqibat  natijada  ba’zan  psixologik  donishmandlikni  rastianal 

mag’zini hadiya etadi. Turmushdagi son sanoqsiz psixologik kuzatuvchilarning natijalari maqol 

va maqollarda mujassamlashgan va o’rganish uchun muayan qiziqish tug’diradi. 

Kuzatishdan farqli o’laroq, psxologik eksperement tadqiqotchining sinalayotgan faoliyatiga faol 

aralashuvi  mumkinligini  nazarda  tutudi.  Jumladn,  tadqiqotchi  psixologik  fakt  aniq  namoyon 

bo’lishiga,  uning  eksperimentchi  xohlagan  yo’nalish  bo’yicha  o’zgartirishlarga,  har  jihatdan 

tadqiq qilish uchun bir necha marotalab takrorlanishga imkon beradigan shart- sharoitni yaratadi. 

Eksperement 

metodning 

ikkta 

asosiy 

turi 

farqlanadi: 

labaratoriya 

eksperimenti va tabiiy eksperiment. 

Labaratoriya  eksperimentning  xarakterli  belgisi  faqat  uning  labaratoriya  sharoitlarida  maxsus 

psixologik  asbob- uskunalar  yordamida o’tkazishlarida va sinaluvchining  xati- harakatlari  yo’l- 

yo’riqqa qarab sodir bo’lishi bilgangina emas, balki sinalayotganini biladigan sinaluvchi kishining 

munosabati  bilan  ham  belgilnadi.  Labaratoriya  eksperimenti  yordamida  diqqatning  xossalarini, 

idrok, xotira va boshqalarning o’ziga xos xususiyatlarini tadqiq qilish mumkin. Hozirgi paytda 

labaratorya  eksperimentining  ko’pincha  shunday  tarzda  o’tkazishadiki,  unda  odam  odatdagi 

sharoitlarda  bajarishi  mumkin  bo’lgan  faoliyatning  ba’zi  psixologik  jihatlari  modellashtirilib 

qo’yiladi. Jumladan, eksperimentning anchagina hissiy zo’riqish vaziyati modellashtirilib, uning 

jarayonida sinaluvchi, masaln, kasbi kori uchuvchi bo’lgan kishi anglangan echimlar qabul qilishi, 

yuksak  darajadagi  uyg’unlikni  taqazo  etadigan  murakkab  xarakatlar  qilishi,  prborlardagi 

ko’rsatkichlarga munosabat bildirishi va h. k lar belgilab qo’yilgan bo’lishi mumkin. 

 

 

Tabiiy eksperiment (birinchi martda 1910 yilda A. F. Lazurskiy taklif etilgan) mo’ljalanganligiga 

ko’ra,  eksperiment  o’tkazilayotganini  biladigan  sinaluvchida  hosil  bo’ladigan  zo’riqishga  yo’l 

---

qo’ymasligi va tadqiqotni odatdagi, tabiiy sharoitlarga (dars, suhbat, o’yin, uy vazifalarni bajarish 

va boshqalar) ko’chishi lozim. 

Psixologik-pedagogik tadqiqot vazifalarini bajaradigan tabiiy eksperimentpsixologo – pedagogik