"psixologiya"

             Xalq  xo’jaligi,  boshqarish  tizimlarining  bo’Iaklari  orasida  muta-
nosiblikka  maqbul  o’zaro  munosabat  (nisbat)  ga  erishish  va  uni  saqlash. 
Xalq  xo’jaligi  murakkab  dinamik  tizim  bo’lib,  bir  qancha  tizimcha  va 
elementlardan  iboratdir.  Bu  tizimcha  va  elementlarga  yoki  bo’laklarga  sanoat, 
qishloq  xo’jaligi,  qurilish,  transport  va  aloqa,  savdo  va  maishiy  xizmat,  fan, 
madaniyat,  tibbiyot,  bank  xizmati  va  hokazolar  kiradi.  Bo’-laklar  orasidagi 
bog’lanish uzviydir. Masalan, sanoat qishloq xo’jaligiga, kurilishga, transportga 
va boshqalarga mehnat qurollarini yetkazib bersa, qishloq xo’jaligi esa sanoat va 
boshqa bo’laklarga xom ashyo va materiallar yetkazib beradi. Shularni inobatga 
olgan holda, xalq xo’ja-ligining rivojlanishida bo’laklar orasidagi bog’lanishlar 
o’zaro mutanosib bo’lishi kerak. 
             Hayotda  bu  esa  har  bir  bo’lakning  rivojlanishi  boshqa  bo’laklarning 
talabini  to’liq  qondiradigan  darajada  bo’lishi  kerak.  Boshqa  so’zlar  bilan 
aytganda,  asosiy  va  yordamchi  ishlab  chiqarishlarning  quwatlari,  mexa-
nizatsiyalash  va  avtomatlashtirish,  kompyuterlashtirish,  ishlab  chiqa-rishni 
uyushtirish  orasida  mutanosiblik  va  maqbul  o’zaro  munosabat  bo’lishi  kerak. 
Boshqarishda  esa  vaqti  bilan  (davriy  holda)  boshqariluvchi  tizimchalarning 
holatini  tahlil  qilish,  ulardagi  nomutanosiblikni  o’z  vaqtida  yo’qotishga  imkon 
beradi. 

---

 
70 
 
            
 
Mutanosiblikvamaqbulo’zaronisbatfaqattizimchaelementlariorasidaemas, 
boshqaruvchivaboshqariluvchitizimlarningorasidahamta’minlanishikerak. 
Buqonuniyatningbajarilishixalqxo’jaligivaboshqaravbo’limlariningmaromvasam
araliishlashinita’minlaydi. 
Ishlabchiqarishfondlariharakatininguzluksizligiga, maromligiga, 
aylanishdavrtezliginioshirishga (maromigaetkazishga) 
erishishkorxonaningishlabchiqarishfondlariuningishlabchiqarishqobiliyatibilana
niqlanibpulholatidaifodalanadi. 
           Ishlab  chiqarish  fondlarining  aylanish  davri  (vaqti)  va  elementlari 
yuqoridagi tarx (4-rasm) bilan ifodalanishi mumkin. 
             Xususiy  aylanish  vaqtlari  t
1
, 
t2
,  tz,  t
4
,  t
n
har  qanday  korxonada  mavjud 
bo’lgan  jarayonlar  uzluksiz,  maromli  bo’lib,  vaqtlarning  o’zlari  esa  minimum 
bo’lishi  maqsadga  muvofiqdir.  Shundagina  umumiy  aylanish  vaqti  (davri)  T 
minimum bo’lishi mumkin. Aylanish vaqti T-ning kamayishi aylanuvchanlikni 
va 
daromadni 
oshiradi. 
Bunga 
esa 
ishlab 
chiqarish 
jarayonlarini 
avtomatlashtirish,  ulgurji  savdoni  rivojlantirish,  ishlab  chiqarish  fondlarini  tez-
tez va samarali yuqori bo’lganlariga almashtirish, sotiladigan mollarning sifatini 
oshirish 
tufayli 
oldindan 
pul 
to’lash 
usullarini,  korxonada 
esa 
avtomatlashtirilgan  ishchi  o’rinlarini  yaratish,  kompyuterli  tizimlar  joriy  qilish 
kabi tadbirlarni amalga oshirish orqali erishish mumkin.