"psixologiya"

«Tugallanmagan jumlalar» proyektiv metodikasi 
Sinaluvchi: 16-yoshdan kichik bo’lmasligi,  proyektiv  metod tushunchasi 
va vazifasining maqsadi bilan tanish bo’lmasligi shart.  
Ko’rsatma:  Psixolog  sinaluvchiga  jumlalarning  boshini  o’qib  beradi  va 
sinaluvchining  hayoliga  kelgan  birinchi  fikrni  o’ylamasdan  aytib,    jumlani 
yakunlab berishni iltimos qiladi.  Psixolog javoblarni qog’ozga yoki diktofonga 

---

 
160 
yozib boradi.  Agar sinaluvchi javob berishdan oldin o’ylanib qolsa,  vaqti-vaqti 
bilan o’ylanmasdan javob qaytarish zarurligini eslatib turish joiz.  
 
Tugallanmagan jumlalar ro’yxati: 
1.  Kasbim. .  (o’qishim. . ) 
2.  Oilam. .  .  
3.  Qo’rqaman-ki. . .  
4.  Pullar. . . . .  
5.  Orzuim. . . .  
6.  Ish. . . .  
7.  Tushlarim. . . .  
8.  Kurashmoq. . . .  
9.  Eng yoqtirganim. . .  
10. Uyda . . . .  
11.  Boshim. . . .  
12.  Bolalar. . . .  
13.  Meni bezovta qilgan narsa. . . .  
14.  Ajal. . . .  
15.  Qiyofam. . . .  
16.  Do’stlar. . . .  
17.  Qudratim yetsa. . . .  
18.  Rejalarim. . . .  
19.  Yashirganlarim. . . .  
20.  O’ylasam. . . .  
Ro’yxatni  sinaluvchiga  ahamiyatli  bo’lgan  mavzular  bo’yicha  tuzilgan 
jumlalar bilan to’ldirish mumkin.  Tahlilning asosiy  vazifasi - sinaluvchi uchun 
ahamiyatli bo’lgan mavzu,   muammo  va nizolarni aniqlash.  Tahlilning barcha 
vaziyatlarda  ish  beradigan  qat’iy  bir  qolipi    yo’q,    umumiy  yondashuvlar  bor 
xolos.  
Ba’zi  javoblar  shunday  aniq  berilganki,    Hech  qanday  tahlil  yo  izohga 
muxtojlik  sezilmaydi  kasbim.  .    bo’lmagur.  .  ;  yoki  ish.  .  jonga  tegdi  degan 
javoblarga nima qo’shimcha qilish mumkin (ellik birga kirgan ayol,  injener)? 
Biron bir mavzu muhimliligi (qisman bo’lsa ham anglanuvchi) uning bir 
necha javoblarda ta’kidlanishidir.  Ayniqsa,  jumla boshlanishi berilgan mavzu 
bilan  mazmunan  bog’liq    bo’lmasa.  .    O’ttiz  bir  yasharli  erkakning  (oliy 
ma’lumotli,  qurilishda usta bo’lib ishlaydi) turkum javoblari shunday ma’nodor 
va izoh  talab qilmaydigandir:  ish. . . . pul;. . pul. .  . . ish;  meni bezovta  qilgan  
narsa. . . . oylik; va h. , k.  Ba’zan har xil mavzu bilan bog’langan javoblardagi 
bir birini inkor etish xollari,  nizoni aniqlash imkonini beradi.  Masalan,  yigirma 
yashar  talaba  qizning  javoblarida    ish  va    hafsalasizlik,    charchoq  mavzulari  
orasida nizo kuzatiladi.  Birinchisiga: ish (sukut). . . .  qunt; rejalarim. . . . yaxshi 
o’qish – javoblari oiddir.  Ikkinchisiga: orzuim. . . .  dam olish (orzu bilan rejalar 
orasidagi tafovutga e’tibor bering); kurashmoq. . . .  hafsalasizlik bilan; qudratim 
yetsa. . . .  dunyoni ko’rsam,  sayohat qilsam – javoblari oiddir.  
Boshim.  .  .  .  og’riyapti  -  javobi  ham  shu  mavzuga  mansub.    Ko’pincha 
sinaluvchining  aksariyat  javoblarini    shartli  ravishda  bir  necha  muhim 
mavzularga mansubligi bo’yicha farqlash mumkin.  Shu tariqa,  o’ttiz uch yoshli 
erkakning  (chet  el  kompaniyasi  xodimi)  javoblarining  teng  yarmini  shartli 

---

 
161 
ravishda  o’zaro  chambarchas  bog’liq  ikki  mavzu  doirasiga  kiritish  imkoni 
tug’iladi.    Birinchisini  tobelik,    o’zgarishlarga  umid  yo’qligi  deb  ataymiz: 
kasbim. . . . qanday kasbim. . . .  o’zgarishlar istagi; qo’rqaman-ki. . . . vaziyat 
izmimdan chiqib ketsa; ish. . ish. . . . ko’p narsa o’zimga bog’liq bo’lgan ishni 
istayman;  kurashmoq.  .    yo’q,    kurashish    istagim  yo’q;  rejalarim.  .  .  .    Hech 
qanday rejalarim yo’q.  
  
Ikkinchi  shartli mavzu bu - orzular: orzuim. . . uy,  ko’lmak,  cho’milish  
havzasi,    boshqa  tomondan  .  .  .  .  o’zga  sayyoraga  ko’chgim  bor;  tushlar.  .  .  .  
tushlarimda  uchaman  va  uzoq  parvoz  etaman;  meni  bezovta  qilgan    narsa.  .  .  .  
boshim,  havzasi bor uy hamda boshqa sayyoraning yo’qligi; qudratim yetsa. . . .  
sakrardim,    parvoz  qilardim  va  suzardim.    Sinaluvchi  javoblarida,    ehtimol,  
anglangan,  biroq yechimi yo’qday tuyulayotgan  nizo  mohiyati kuzatilmoqda.  
Yaxshi  anglanmagan  yoki  g’ayrishuuriy  muammo  yo  mavzuning  muhimliligi 
ko’rsatkichi - davomiy sukut,  javobdan bo’yin tovlash yoki «yo’q,  bilmayman» 
deyishidir.    Sukut  va  ikkilanishdan  keyin  javob  berilgan  taqdirda,    javob  bir 
qolipli bo’ladi- mashhur ibora,  maqol yoki matal.  Masalan,  kurashmoq. . . .  
yiqilgan kurashga to’ymaydi  yoki  o’ylayman. . . .  demak borman.  
Sinaluvchining  o’z  ichki  olamiga  bostirib  kirilishlardan  muvaffaqiyatli 
himoyalanayotganligi  ko’rsatkichi  bo’lib  javoblar  qisqaligi,    bir  qolipdagi 
gaplarning  ishlatilishi,    shuningdek  ijtimoiy  ma’qullangan  kam  ma’lumotli 
javoblar berilishi  hisoblanadi: yashirganim. . . .  ba’zan,  nimadir; do’stlar. . . .  
yaxshi;  qiyofam.  .  .  .    orasta.    Bunday  natijalarni  tahlil  qilish  qiyin  kechadi.  
Biroq Bular ham o’zi bilan muhim  axborotni olib keladi.  
Izoh:  «Tugallanmagan  jumlalar»  metodikasi    boshqa  proyektiv  metodlarga 
solishtirilganda  g’oyaviy  mazmunining  soddaligi  va  ochiqligi  bilan  farqlanadi.  
Shuning  uchun  odatda,    sinaluvchidan  ko’ra  psixolog  uchun  zarur  bo’lgan  bir 
qadar  muhim  va  yangi  ma’lumotlarni  olish    imkoniyati  tug’iladi.    Ayrim 
hollarda (ba’zan shunday vaziyatlar ham vujudga keladi) sinaluvchi metodikani 
o’tkazish chog’ida uni qiynaydigan va yaxshi  anglanmagan muammoni anglay 
boshlaydi.    Bunday  hollarda  nafaqat  sinaluvchining  o’zi,    balki  psixolog  ham 
kutmagan  kuchli  emosional  kechinmalar  girdobida  qolishi  mumkin.    Shunga 
o’xshash vaziyatlarda tekshiruvni psixokorreksion suhbat ko’rinishiga o’tkazish,  
yo sina-luvchini tinchlantirib,  uning xohishiga ko’ra,  ichidagini to’kib solishga 
imkon  yaratib  berish  maqsadga  muvofiqdir.    Boshqa  bir  xavf  -  sinaluvchining 
o’zi  istaganidan  ko’proq  ma’lumot  berib  yuborishidadir.    Ichki  sezgisi  kuchli,  
mulohazali psixolog sinaluvchi yashirishga intilgan his-tuyg’ular va hodisalarni 
tez  Idrok  qila  oladi.    Masalan,    barcha  gaplarni  osonlikcha  yakunlayotgan 
erkakni olaylik.  Ro’yxat oxirida u birin ketin ikki marta  REJALARIM. . . .  va  
YaShIRGANIM.  .  .  .    deb  boshlangan  jumlalarni  yakunlashni  rad  etadi-yu,  
qo’shimcha  AYoL. . . .  deb boshlanadigan jumlaga   SEKS   deb javob berdi .  
Bu  o’rinda  haqiqatda  mavjud  yoki  rejalashtirilayotgan  nikohdan  tashqari 
aloqaning  ehtimoli  yuqoridir.    Ba’zan  sinaluvchining  o’ziga  ham  psixolog 
izohlarisiz  istaganidan  ortiq  ko’ngil  iqrori  ro’y  bergani  oydinlashadi,    u  o’zini 
noqulay va xijolatli sezadi.  Shuning uchun ham tadqiq natijalarini sinaluvchiga 
yetkazishda  psixolog  andishali  bo’lmog’i  va  unga  ehtiyotkorlik    bilan 
yondashmog’i lozim.   
 

---

 
162