Psixologiya

bixeviorizm 

geshtalt psixologiya  

Ijtimoiy psixologiyadagi uch asosiy oqim 

psixoanaliz 

Geshtalt  psixologiya 

–  nemischa 

(shakl) 

degan  ma’noni  bildiradi. 

Asoschilari  Vertiimer,  V.  Keler 

shakl 

fenomen, 

idrok 

va 

murakkab  psixik    hodisalarni  

yaxlit  holda 

o’rganadi

.

 

Bixoviorizm 

– xulq-atvorni 

o’rganuvchi oqim. 

 

Psixoanaliz 

– XX asrda paydo 

b

o’lgan. Predmeti instinktiv mayllar 

ongning rolini inkor etadi

.

 

---

 

15 

bogliq.  Bixevioristlardan  farqli  o`laroq  bu  yerda  eksperimentlar  ikki  kishi  emas,  balki 

ko`pchilik  ishtirokida  o`tkazila  boshladi.  Ularning  izdoshlari  (V.  Bayon,  V.  Bennis,  G. 

Sheparde,  V.  Shuts)  o`tkazgan  tadqiqotlar  tufayli  hozirgi  kunda  ham  katta  qiziqish  bilan 

o`rganilayotgan T-Guruhlar psixologiyasi yaratildi.  

Unda guruh sharoitida bir odamning  

boshqalarga  ta

’siri,  guruhning  ayrim  individlar  fikrlariga  ta’siri  kabi  masalalar  ishlab 

chiqildi va ijtimoiy psixologik treninglar o`tkazishga asos solindi.  

       Kognitivizm  K.  Levin  nazariyasi  asosida  paydo  bo`lgan  psixologik  yo`nalish  bo`lib, 

undagi  o`rganish  ob

’ekti munosabatlar tizimidagi kishilar, ularning bilish jarayonlari, ong 

tizimiga  taalluqli  bo`lgan  kognitiv  holatlar  bo`ldi.  Kognitivizm  doirasida  shunday 

mukammal nazariya yaratildiki, ular hozirgi kunda ham o`z ahamiyatini yo`qotgani yo`q. 

       Masalan,  F.  Xayderning  balanslashtirilgan  tizimlar  nazariyasi,  T.  Nyukomning 

kommunikativ aktlar nazariyasi, Fetingerning kognitiv dissonanslar nazariyasi va boshqalar 

shular  jumlasiga  kiradi.  Ulardagi  asosiy  goya  shundan  iboratki,  shaxs  o`ziga  o`xshashga 

shaxslar bilan  muloqotga kirishar ekan, doimo munosabatlarda ruxiy  mutanosiblik, tenglik 

bo`lishiga,  shu  tufayli  ziddiyatlardan  chikishiga  harakat  qiladi.  Maqsad-turli  ijtimoiy 

sharoitlarda  shaxs  xulq-atvorining  psixologik  sabablarini  tushuntirish  va  ziddiyatlarning 

olidini  olish  yo`l-yo`riqlar  ishlab  chikishdan  iborat.  Hozirgi  davrda  ham  taniqli  ijtimoiy 

psixologlar  Olport,  Maslou,  K.  Rodjers  va  ularning  safdoshlari  gumanistik  psixologiya 

doirasida bu ishlarni faol davom ettirmokdalar.  

Nihoyat,  turtinchi  nazariya  interaksionizm  bo`lib,  bu  aslida  sotsiologik  nazariya  bo`lib 

hisoblanadi.  Uning  asoschisi  Gerbart  Mid  bo`lib,  uning  qarashlari  ta

’sirida  T.  Sarbinning 

rollar  nazariyasi,  G.  Xaymen  va  R.  Mertonlarning  referent  guruhlar  nazariyasi,  F. 

Goffmanining  ijtimoiy  dramaturgiya  nazariyalari  shakllanadi.  Ular  turli  ijtimoiy 

sharoitlardagi  xulq-atvorlarni  tushuntirish  orqali  shaxs  ijtimoiy  psixologik  sifatlarining 

sabablarini  topishga  harakat  qiladi.  Har  bir  shaxs  doimo  ijtimoiy  o`zaro  ta

’sir  tizimida, 

mavjud bo`ladiki, unda u tugri harakat qilish uchun o`zgalarni tushunishga harakat qilishi, 

o`zgalar roilini qabul qilishga tayyor bo`lishi lozim. Lekin o`zgalar rolini tugri qabul qilish 

uchun unda "umumlashtirilgan o`zga" obrazi bo`lishi lozimki, bu obraz shaxslararo muloqot 

jarayonida,  har  bir  shaxs  uchun  ibratli  bo`lgan  kishilar  guruhi  bilan  muloqotda  bo`lish 

jarayonida shakllanadi. Ya

’ni shaxs faolligi tan olinadi, bu esa fan tarixida o`ta progressiv 

hol edi.