Psixologiya

guruhiy yoki  jamoa diqqati deb yuritiladi. 
Ixtiyorsiz  diqqat  diqqatning  quyi  formasi  bo‟lib,  odatda  qo‟zg‟atuvchilarning 
analizatorlardan birortasiga ta‟sir etishi natijasida sodir bo‟ladi. U mo‟ljal olish refleksi 
qonuniyatiga  ko‟ra  paydo  bo‟ladi  va  odamlar  hamda  hayvonlar  uchun  umumiydir. 
Ixtiyorsiz  diqqat  ta‟sir  etuvchi  qo‟zg‟atuvchi  hamda  bu  qo‟zg‟atuvchilarning  odamni 
ilgarigi  tajribasi  yoki  psixik  holatiga  muvofiq  kelishi  tufayli  paydo  bo‟lishi  mumkin. 
Ta‟lim va tarbiya jarayonida shakllanuvchi, faqat odamga xos bo‟lgan ixtiyoriy diqqat 
ancha  murakkabdir.  Uning  xarakterli  xususiyati  shundaki,  u  obyektga  niyat  va 
qo‟yilgan  maqsad  ta‟sirida  yo‟llanadi.  Kishida  paydo  bo‟ladigan  talab,  ehtiyojlar, 
organizmdagi  o‟zgarishlar,  masalan  chanqash,  og‟piq,  ko‟ngil  g‟ashligi  kabi  holatlar 
ham  diqqatimizni  jalb  etishi  mumkin.  Ixtiyorsiz  diqqatning  nerv-fiziologik  asosini 

---

70 
 
orientirovka  (mo‟ljal)  yoki  tekshirish  refleksi  tashkil  qiladi.  Chunonchi,  tevarak-
atrofimizdagi  narsalarning  salgina  o‟zgarishi  bizda  darhol  mo‟ljal  refleksini  yuzaga 
keltiradi. Boshqacha qilib aytganda, «nima gap» degan ma‟noda atrofimizga razm sola 
boshlaymiz. Shuningdek, turli his-tuyg‟ular, xususan qiziqish ixtiyorsiz diqqatga sabab 
bo‟ladi.  Qiziqarli  roman,  kinofilm,  qiziqarli  suhbat  diqqatimizni  o‟ziga  beixtiyor 
tortadi. Shuning uchun diqqatning bu xili emotsional diqqat ham deyiladi.