Psixologiya

Trening-inglizcha 
“maxsus 
rejim, 
trenirovka” 
degan 
ma‟noni   bildiradi. Kishilarda  muloqot  malakalari   tasodifan  yoki  ta‟lim  mahsuli 
sifatida shakllanib boradi. Ijtimoiy psixologik treninglar  ikki xil vazifani: 
1) 
muloqot va pedagog muomala qonuniyatlarini o`rganish; 
2) 
pedagogik  kommunikatsiya  texnologiyasini  egallash,  kasbiy  pedagogik 
muomala ko`nikma va malakalarini shakllantirishni tahminlaydi. 
Ijtimoiy  psixologik  trening  muammosining  nazariy  va  amaliy  tomonlari  ajratib 
ko`rsatiladi.  Amaliy  tomoni  trening  ishtirokchilar  bilan  bo`ladigan  muloqot 
ko`nikmalari  va  malakalarini  egallashga  va  ularni  chiniqtirishga  qaratilgan  mashqlar: 
darsning barcha bosqichlarida izchillik bilan harakat qilish malakalarini, pedagogik ish 
davomida  mushaklarning  zo`riqishini  so`ndirish  malakalarini,  ixtiyoriy  diqqatni 
taqsimlash  malakasini  shakllantirishga,  kuzatuvchanlikni  namoyon  qilishga  qaratilgan 
mashqlarni taqozo etadi.  
Ijtimoiy  aql-zakovatga  ega  bo`lgan  shaxs  o`zini  ham,  o`zgalarni  ham,  ularning 
o`zaro  munosabatlarini ham  to`g`ri  anglaydi hamda  turli  muloqot  shakllarini bashorat 
qila  oladi.  Ana  shunday  aqlning  bo`lishi  uchun  psixologlar  maxsus  tayyorgarlik 
guruhlari  yoki  trening  guruhlari  tashkil  etishni  taklif  qilib  chiqishgan.  Shunday 
maqsadlarda G`arbda mashhur bo`lgan T-guruhlar tashkil etilib,unga ixtiyoriy muloqot 
jarayonida  ma‟lum  qiyinchiliklarni  his  qilayotgan  shaxslar  taklif  etiladi.  Ijtimoiy 
psixologik  treningning  asosiy  metodlariga  guruhiy  munozaralar,  rolli  o`yinlar  va 
psixologik sezgirlikni  oshiruvchi treninglar  kiradi. T-guruh a‟zolari odatda 7  kishidan 
15  kishigacha  bo`lib,  mashg`ulotlar  bir  necha  kundan  bir  necha  oylargacha  davom 
etadi.  T-guruhning  ahamiyati  shundan  iboratki,  u  birinchidan,  odamlar  o`rtasida  iliq 
o`zaro munosabatlarning shakllanishiga olib kelib, shaxsda birovni tushunishga intilish, 
uning manfaati yo`lida o`z qarashlarini ham qayta analiz qilish ehtiyojini paydo qiladi. 
Ikkinchidan,  T-guruh  a‟zolari  o`rtasida  shunday  umumiy  “psixologik  til”  paydo 
bo`ladiki, ular tez orada o`zgalarni va o`z his-kechinmalarini anglabgina qolmay, balki 
bir-birlariga  ham  ijobiy  ta‟sir  ko`rsatish  qobiliyatiga  ega  bo`ladilar.  Ularda  muloqot 
mobaynida o`zini “o`zgalar” o`rniga qo`yish, ularning ichki olamini to`g`ri tushunish 

---

132 
 
qobiliyati  va  istagi  tarbiyalanadi.  Uchinchidan,  T-guruhdagi  mashg`ulotlar  muloqot 
jarayonining turli murakkab qirralaridan tashqari, uning mazmuniy tomonlari bo`yicha 
ham  ishtirokchilarni  chiniqtiradiki, ular  muomaladagi  har  bir  ibora  va  imo-ishoraning 
tub ma‟nosini tushunishga erishadilar. Masalan, “xayr, yaxshi qoling” iborasini uning 
qanday  ohangda,  qay  holatda  aytilishiga  qarab,  suxbatdoshning  “yashirin”  niyatlarini 
o`qib olish va shunga ko`ra harakat qilishga o`rgatadi.     
Muloqot  jarayonida  ishtirok  etuvchi  ikki  jarayon -  gapirish  va tinglashning 
faol  o`zaro  ta‟sir  uchun  teng  ahamiyatga  ega.  Shu  bois,  ijtimoiy  psixologiyada  
odamlarni    samarali    muloqotga    ataylab    o`rgatishga    juda    katta  e‟tibor  berilib,  bu 
uslubning  nomi  ijtimoiy  psixologik  trening  (IPT)  deb    ataladi.    IPT  -  muloqot  
jarayoniga    odamlarni    psixologik    jihatdan  hozirlash,    ularda    zarur    kommunikativ  
malakalarni    maxsus    dasturlar  doirasida  qisqa  fursatda  shakllantirish  bo`lib,  IPT 
mobaynida  odamlarning  muloqot  borasidagi  bilimdonligi  ortadi.    Amaliy    muloqot  
treningi  -    IPTning    bir    turi    bo`lib,    u    yoki    bu  professional    faoliyatni    amalga  
oshirish    jarayonida    zarur    bo`ladigan  kommunikativ    malaka,    ko`nikma    va  
bilimlarni    hosil    qilishga    qaratilgan  tadbirdir.    Guruh    va    jamoalarda    muloqot  
treningi  vositasida  muzokaralar olib  borish,  ish  yuzasidan  hamkorlik  qilish  yo`l-
yo`riqlarini  birgalikda topish,  katta  auditoriya  oldida  so`zlashga  o`rgatish,  majlislar  
o`tkazish,    ziddiyatli  holatlarda  o`zini  to`g`ri  tutish  malakalari  hosil  qilinadi.    Bunda 
trening    qatnashchilari    ongiga    birovlarni    tushunish,    o`zini    o`zga    o`rniga    qo`ya 
olish,    boshqalar    manfaatlari    bilan    o`zinikini    uyg`unlashtira    olish    g`oyasi 
singdiriladi. Treninglar mobaynida guruhiy munozaralar, rolli o`yinlarning eng optimal 
variantlari sinab, mashq qilinadi.   
Muloqot  – odamlarning birgalikdagi  faoliyatlari  ehtiyojlaridan  kelib  chiqadigan 
turli faolliklari mobaynida bir-birlari bilan o`zaro munosabatlarga kirishish jarayonidir. 
Ya‟ni,  har  bir  shaxsning  jamiyatda  ado  etadigan  ishlari  (mehnat,  o`qish,  o`yin,  ijod 
qilish  va  boshqalar)  o`zaro  munosabat  va  o`zaro  ta‟sir  shakllarini  o`z  ichiga  oladi. 
Chunki  har  qanday  ish  odamlarning  bir-birlari  bilan  til  topishishini,  bir-birlariga  turli 
xil  ma‟lumotlarni  uzatishni,  fikrlar  almashinuvi  kabi  murakkab  hamkorlikni  talab 
qiladi.  Shuning  uchun  ham  har  bir  shaxsning  jamiyatda  tutgan  o`rni,  ishlarining 
muvaffaqiyati,  orttirgan obro`si uning muloqotga kirisha olish qobiliyati bilan bevosita 
bog`liqdir.