Psixologiya kafedrasi

XULOSA
O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy siyosati asosida jahon miqyosida raqobatbardosh kadrlarni voyaga yetkazish – yetakchi, ustuvor yo’nalishlardan biri hisoblanadi. Bu vazifani amalga oshirish, uning huquqiy, qonuniy asoslarini tashkil etish maqsadida 1991 yil 31 avgustda «Ta’lim to’g’risida» va «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» qabul qilindi. Bugungi kunda fan va ishlab chiqarish integrasiyasini amalga oshirish maqsadida innovasion korporativ shartnomalar va ushbu yo’nalishdagi ishlarning amalga oshirilishi – barchasi yuqori saviyadagi kadrlarni yetishtirish va ularning mehnat samaradorligini oshirishga qaratilgandir. Mehnat va kasb psixologiyasini o’rganish ishlab chiqarish mahsuldorligining ortishi, talantlarning kashf etilishi, kashfiyotchilikning rivojlanishi va o’z navbatida, iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotga yo’l ochadi.

Talabalarning mehnat faoliyatiga tayyorligini yoki ularning o’z bo’lajak kasblariga munosabatlarini psixologik jihatdan o’rganishdan maqsad talabalar muhiti, ularga ta’lim berish xususiyatlari, ularning kasb va mehnat faoliyati haqidagi tasavvurlari, mehnat jamoasi, bo’lajak mutaxassis – talaba shaxsi uchun qulay psixologik shart-sharoitlar yaratishdir.

Talabalarda mehnat faoliyatiga tayyorlik dinamikasi – ya’ni, o’sib borish jarayonini bosqichma-bosqich o’rganish natijasida talabalar tafakkurining o’ziga xos jihatlari namoyon bo’ladi. Talabalarni o’z kasbiga tayyorlash murakkab jarayon bo’lib, u talabaning ehtiyojlari, qadriyatlari, hissiyotlari va intellekti hamda mehnat motivasiyasiga bog’liq bo’ladi.

Bitiruv ishimizning obyekti – psixologiya yo’nalishi talabalarining mehnat faoliyati bo’lib, mavzu bo’yicha olib borgan tadqiqotlarimiz va so’rov natijalari shuni ko’rsatdiki, ushbu talabalar asosan kelajakda ta’lim muassasalari va ichki ishlar idoralarida ishlashga qiziqishadi. 3 va 4 kurs 40 nafar talabalar o’rtasida o’tkazilgan so’rov natijalariga ko’ra quyidagi ma’lumotlarni qo’lga kiritdik:

	Sinaluvchilar (4-kurs)	Ta’lim muassasalarida		Ichki ishlar idoralarida		Boshqa kasblarda
№	Psixologiya yo’nalishi talabalari (40 nafar)	Yigitlar	Qizlar	Yigitlar	Qizlar	Yigitlar	Qizlar
1	100%	12%	45%	34%	2%	4%	3%

Shuning uchun biz tadqiqotimizda asosan maktab psixologi va ichki ishlar idoralari xodimlarining kasbiy xususiyatlari hamda talabalarda bu xususiyatlarning rivojlanganlik darajasini o’rgandik.

1-2-3-kurs talabalaridan iborat sinaluvchilar guruhida quyidagi mavzularda so’rov o’tkazdik:

1. Bo’lajak kasbingiz haqida tasavvurga egamisiz?

2. Kelajakda ixtisosligingiz bo’yicha ishlashga tayyormisiz?

3. Bu sohada qiziqish tufayli (balki, tasodif tufayli) o’qiyapsizmi?

4. Tanlagan kasbingiz motivini anglaysizmi?

5. Kelajakdagi kasbingiz nufuzlimi?

6. Kasbingizdan moddiy manfaat kattami?

7. Ota-onangizning kasbini davom ettiryapsizmi?

8. Kelajakda qayerda ishlashingiz haqida hozircha qaror qilmadingizmi?

9. Hayotiy vaziyat qayerda ishlashingizni belgilaydimi?

10. Bo’lajak kasbingizga zarur bo’ladigan ko’nikma va malakalarni egallash uchun yetarli harakat qilyapsizmi?

Sinaluvchilar bu savollarga «HA» yoki «YO’Q» javoblarini berishlari taklif etildi.

So’rov quyidagi natijani ko’rsatdi:

№	Sinaluvchilar 100%	1-savol (ha)	2-savol (ha)	3-savol (ha)	4-savol (ha)	5-savol (ha)	6-savol (ha)	7-savol (ha)	8-savol (ha)	9-savol (ha)	10-savol (ha)
1	1-kurs, 20 nafar	89%	74%	52%	44%	60%	52%	35%	75%	53%	45%

№	Sinaluvchilar 100%	1-savol (ha)	2-savol (ha)	3-savol (ha)	4-savol (ha)	5-savol (ha)	6-savol (ha)	7-savol (ha)	8-savol (ha)	9-savol (ha)	10-savol (ha)
1	2-kurs, 20 nafar	88%	71%	56%	45%	67%	72%	45%	70%	43%	50%

№	Sinaluvchilar 100%	1-savol (ha)	2-savol (ha)	3-savol (ha)	4-savol (ha)	5-savol (ha)	6-savol (ha)	7-savol (ha)	8-savol (ha)	9-savol (ha)	10-savol (ha)
1	3-kurs, 20 nafar	92%	84%	61%	78%	70%	78%	34%	21%	13%	710%

№	Sinaluvchilar 100%	1-savol (ha)	2-savol (ha)	3-savol (ha)	4-savol (ha)	5-savol (ha)	6-savol (ha)	7-savol (ha)	8-savol (ha)	9-savol (ha)	10-savol (ha)
1	4-kurs, 20 nafar	97%	81%	66%	78%	72%	82%	38%	10%	25%	52%

So’rov natijalaridan xulosa qilish mumkinki, talabalarning mehnat faoliyatiga tayyorligi dinamikasi (ya’ni, o’sib borish darajasi) avvaliga – 1-kursda yuqori, keyinchalik, 2-kursda – kasb haqidagi tasavvurlar, qarashlar va qiziqishlar doirasining o’zgarishi natijasida pasayish, 3-kursda o’z tanlagan kasbiga ongli munosabat, amaliyot darslaridagi tajriba va bilimga ishonch tufayli biroz o’sish, 4-kursda esa barqaror qiziqish, ustanovka (psixologik tayyorlik) va o’z bilimi, iqtidori va imkoniyatlarini real baholash bilan bog’liq aniq pozisiyalar vujudga keladi. (1-ILOVA).

Asosiy xulosa shuki, agar talabalarda kasb haqidagi tasavvurlar kengaysa, mehnat faoliyati motivasiyasi anglangan bo’lsa va professional tayyorgarlik bo’yicha maxsus korreksion metodikalar qo’llanilsa ularda mehnat faoliyatiga tayyorlik darajasi izchil o’sib boradi. Shuningdek, malakaviy, ishlab chiqarish, pedagogik amaliyot darslarining samaradorligi ham ularda o’z kasblariga qiziqish va motivasiyani hamda tegishli malakalarning hosil bo’lishiga sabab bo’ladi.

Biz talabalarni mehnat faoliyatiga tayyorligini aniqlash, ularning kasb bo’yicha zaruriy psixik va professional ko’rsatkichlarini aniqlash uchun maxsus psixometrik va diagnostik testlarni o’tkazishni taklif qildik. (2-ILOVA).

Talabalarning mehnat faoliyatiga tayyorligi darajasi natijasida:

- oliy ta’lim va ishlab chiqarish integrasiyasi sifati va samaradorligi oshadi;

- psixodiagnostikaning zamonaviy, yangi metodlari amaliyotga kiritiladi;

- kadrlar raqobatbardoshligi, saviyasi, mehnat samaradorligi oshadi. Bu esa o’z navbatida, albatta, jamiyatimizning kelajakdagi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga xizmat qiladi.

FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO’YXATI

1. 
   Karimov I. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. Toshkent. Ma’naviyat. 2008.
   
2. 
   Karimov I. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish. Toshkent. O’zbekiston. 2009.
   
3. 
   Jalolov A. Kasb qanday tanlanadi? – T.: «Yangi asr avlodi», 2010. – 186 b.
   
4. 
   Ishmuhamedov R., Abduqodirov A., Pardayev A. Direktorning ish kitobi (amaliy tavsiyalar). – T.: «Fan va texnologiya», 2007. – 122 b.
   
5. 
   Karimova V.M. Ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy amaliyot: Universitetlar va pedagogika institutlari talabalari uchun o’quv qo’llanma. – T.: «Universitet», 1999. – 96 b.
   
6. 
   Karimova V.M., Hayitov O.E., Umarova N.Sh. Boshqaruv sohasidagi professional kompetensiya asoslari: Monografiya. / Prof. V.M. Karimova tahriri ostida. – T.: «Talaba», 2007. – 120 b.
   
7. 
   Karimova V. Salomatlik psixologiyasi yoxud sog’lom bo’lish uchun ruhiyatni boshqarish sirlari. – T.: «Yangi asr avlodi», 2005. – 70 b.
   
8. 
   Logvinov I.N., Saro’chev S.V., Silakov A.S. Pedagogicheskaya psixologiya v sxemax i kommentariyax: Uchebnoye posobiye. – SPB.: Piter, 2005. – 221 s.
   
9. 
   Mustafoyev F. Suhbatdoshni sirli boshqarish (Suhbatning psixofiziologik aspektlari). – Farg’ona: «FARG’ONA» nashriyoti, 2007. – 64 b.
   
10. 
    Mustafoyev F., Mustafoyeva Sh. Muomalada yolg’on (Ishonchsizlik tashxisi). – Farg’ona: «FARG’ONA» nashriyoti, 2007. – 60 b.
    
11. 
    Nemov R.S. Psixologicheskoye konsultirovaniye: Ucheb. dlya stud. vuzov. – M.: Gumanit. izd. sentr VLADOS, 2001. – 528 s.
    
12. 
    Nemov R.S. Psixologiya: Ucheb. dlya stud. vыssh. ped. ucheb. zavedeniy: V 3 kn. – 4-ye izd. – M.: Gumanit. izd. sentr VLADOS, 2003. – Kn. 2: Psixologiya obrazovaniya. – 608 s.
    
13. 
    Nishonova Z.T. Psixodiagnostika. Darslik. Toshkent: 2008. – 238 b.
    
14. 
    Nishonova Z.T. Psixologik xizmat. O’quv qo’llanma. Toshkent, 2012.
    
15. 
    Nishanova Z.T., Ergashev P.S. Oliy maktab psixologiyasi. O’quv qo’llanma. Toshkent, 2012. 14,0 b.t.
    
16. 
    Obщaya psixodiagnostika: Osnovo’ psixodiagnostiki, nemedisinskiy psixoterapii i psixologicheskogo konsultirovaniya: Uchebnoye posobiye / Pod redaksiyey A.A. Bodaleva, V.V. Stolina. – M.: Izdatelstvo Moskovskogo universiteta, 1987. – 304 s.
    
17. 
    Ogarev G. Zakonы uspeshnogo upravleniya lyudmi. – Rostov n/D: «Feniks», 2005. – 448 s.
    
18. 
    Oila: ijtimoiy himoya omillari. Ilmiy-ommabop maqolalar to’plami. (Professor V.M. Karimova tahriri ostida). – T.: «Fan va texnologiya», 2007. – 110 b.
    
19. 
    Personalni boshqarish: (O’quv qo’llanma) // Mualliflar jamoasi: Q.Abdurahmonov va boshq./. – T.: «Sharq», 1998. – 272 b.
    
20. 
    Psixologiya. Uchebnik / Otvetst. red. prof. A.A. Kro’lov. – M.: «Prospekt», 1998. – 584 s.
    
21. 
    Praktikum po obщyey, eksperimentalnoy i prikladnoy psixologii: Ucheb. posobiye / V.D. Balin, V.K. Gayda, V.K. Gerbachevskiy i dr. // Pod obhyey red. A.A. Krыlova, S.A. Manicheva. – SPB.: Izdatelstvo «Piter», 2000. – 560 s.
    
22. 
    Peresheina N.V., Zaostrovseva M.N. Deviantnыy shkolnik: Profilaktika i korreksiya otkloneniy. – M.: TS Sfera, 2006. – 192 s.
    
23. 
    Salohiddinova M. Ijod psixologiyasi. Samarqand: SamDU – 2005. 4 b.t.
    
24. 
    Staut L. Liderstvo: ot zagadok k praktike. – M.: OOO «Dobraya kniga», 2002. – 320 s.
    
25. 
    Psixologicheskaya diagnostika: Uchebnik dlya vuzov / Pod red. M.K. Akimovoy, K.M. Gurevicha. – SPb.: Piter, 2008. – 652 s.
    
26. 
    Fayziyeva M., Jabborov A. Oilaviy munosabatlar psixologiyasi. – T.: «Yangi asr avlodi», 2007. – 144 b.
    
27. 
    Xaydarov F.I., Xalilova N.I. Psixologiya fanlarini o’qitish metodikasi: O’quv qo’llanma / Mas’ul muharrir prof. M.G. Davletshin. – T.: Nizomiy nomidagi TDPU, 2006. – 178 b.
    
28. 
    Xekxauzen X. Psixologiya motivasii dostijeniya / Per. s angl. – SPb.: Rech, 2001. – 240 s.
    
29. 
    G’oziyev E., Toshimov R. Menejment psixologiyasi: O’quv qo’llanma. – T.: «Universitet», 2001. – 143 b.
    
30. 
    G’oziyev E.G’. Muomala psixologiyasi: O’quv qo’llanma. – T.: «Universitet», 2001. – 139 b.
    
31. 
    G’oziyev E., To’laganova G. Pedagogik psixologiya asoslari: O’quv-metodik qo’llanma. – T.: «Universitet», 1997. – 80 b.
    
32. 
    G’oziyev E. Ontogenez psixologiyasi. Monografiya. Toshkent, 2012. 22,5 b.t.
    
33. 
    Hayitov O.E., Ochilova G.O. Tadbirkorlik psixologiyasi: O’quv qo’llanma. 1-kitob. Oliy o’quv yurtlari magistratura bosqichi talabalari uchun // Prof. V.M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. – T.: «Fan va texnologiya», 2008. – 144 b.
    
34. 
    Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X. Psixodiagnostika va amaliy psixologiya: Ma’ruzalar matni. – T.: TDIU, 2005. – 338 b.
    
35. 
    http://www. psixologiya.ru
    
36. 
    http://www. psixologiya.uz
    

ILOVALAR
1-ilova


2-Ilova

Xotiraning unumdorligini aniqlash

Ushbu testdan ko'zlangan maqsad qisqa muddatli va uzoq muddatli xotiraga xos jihatlarni ularning unumdorligi nuqtai nazaridan o'rganishdan iborat. Tadqiqot to'rtta kichik testni o'z ichiga oladi. Sizga cheklangan vaqt mobaynida (1-test - 40 soniya, 2-test - 40 soniya, 3-test - 10 soniya, 4-test - 60 soniya) muayyan ma'lumotni esda olib qolish hamda mos ravishda birinchi test uchun - so'zlar va ularning raqamli belgilari, ikkinchi test uchun - raqamlar va ularning raqamli belgilari, uchinchisi uchun - figuralar, to'rtinchisi uchun - qalin yozuv bilan ajratilgan va raqamlar bilan belgilangan fikrlarni esda olib qolish va matnda ko'rsatilgan ketma-ketlikka rioya qilgan holda aytib berish taklif etiladi.

	1-test
1. UKRAINALIK	11.	YO G'
2. IQTISODIYOT	12.	QO G'OZ
3. BO'TQA	13.	PIROJNOYE
4. TATUIROVKA	14.	MANTIQ
5. NEYRON	15.	STANDART
6. SEVGI	16.	FE'L
7. QAYCHI	17.	YORISH
8. VIJDON	18.	DEZERTIR
9. LOY	19.	SHAM
10. LU G'AT	20.	OLCHA
	2-test

1. 43	6. 72	11. 37	16. 6
2. 57	7. 15	12. 18	17. 78
3. 12	8. 44	13. 86	18. 61
4. 33	9. 96	14. 56	19. 83
5. 81	10. 7	15. 47	20. 73