Psixologiya kafedrasi umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti

Tayanch so’z va iboralar

Metod, ta’sir etish quroli, ongni shakllantirish, xulq-atvor, tajriba, rivojlantirish, jazolaщ, o’z-o’zini tarbiyalash, na’muna, ibrat, taqlid va hokazo.

Kadrlar tayyorlash milliy dasturida “yosh avlodni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalqning boy milliy madaniy, tarixiy an’analariga, urf-odatlariga hamda umumbashariy qadriyatlariga asoslangan samarali tashkiliy, pedagogik shakl va vositalar ishlab chiqilib, amaliyotga tadbiq etiladi”, - (55-bet) deb alohida ta’kidlangan. “Noqobil adamni tarbiya qilmaslik – zulmkor va noqobil odamga tarbiyani behuda sarf qilish xayfdir. Tarbiyangni ayab unisini nobud qilma, tarbiyangni bunisiga zoya ketkizma”, - deb ta’kidlaydi A.Navoiy.

“Qayerda rag’batlantirish bo’lsa, umid shu tomonga yo’l oladi, qayerga don sepilsa, shu yerga qush qo’nadi” , - degan Al-Buxoriy (Al-jomye as-saxix 114-bet).

Farobiy deydi: Muallim shogirdiga nisbatan o’ta hokimlikka ham yo’l qo’ymasligi lozim, chunki o’ta hokimlik shogirdda muallimga nisbatan nafrat uyg’otadi. Agar shogird muallimning bo’shlig’ini sezsa, unda muallimga va uning o’qiyotgan ilmiga nisbatan sovish va mensimaslik paydo bo’ladi, - deb ta’kidlaydi.

J.J.Russo “Agar siz bolalardagi sho’xlikni o’ldirsangiz, hyech qachon dono odamlarni voyaga yetkaza olmaysiz”, - degan fikrni bildirgan.

A.S.Makarenko “...Men ta’sir qilishning jismoniy metodiga qarshiman... Umuman jismoniy jazoni metod sifatida tan olmayman. Men jismoniy jazo foyda keltirgan biror bir oilani ko’rmadim”, - degan.

Tarbiya metodlarida insonni har tomonlama kamol toptirish maqsadida bola ongi, his-tuyg’ulari, irodasi va xulq-atvoriga ta’sir ko’rsatishga aytiladi. A.S.Makarenko tarbiya metodlarini insonga ta’sir ko’rsatishni quroli deb ta’riflagan.

Qimmatbaho marvarid donachasini oxirigacha parmalashda hadiksirab, ustalar uning bahosini tushunib yetmagan shogirdlariga berishadi. Shogirdlari butun borlig’i bilan ishga kirishib ketadi. Bunda ular qo’llari qaltiramay, qo’rqmasdan parmalashni davom ettirgan. Agar bu ishda xavfsirash bo’lsa, parmalash davomida biron bir tasodif bilan dur maydalanib ketsa, usta shogirdini shapaloq bilan tushurgan. Tarsaki zarbi ularni yaxshiroq, sifatliroq ishlashga ko’niktirgan. Dur tirmalanib bo’lgandan so’ng xavfli vaziyat o’tib ketgan.

A.R.Beruniy tarbiyachi bolalarga faqat nasihatgo’ylik qilmay, balki o’z hatti-harakati bilan namuna bo’lib ta’sir ko’rsatishi zarur", deb hisoblangan.

Tarbiya metodlari asosan quyidagilardan tashkil topadi.