Psixologiya kafedrasi umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti

Tayanch so’zlar, iboralar va tushunchalar:

Pedagogik mahorat, uzluksiz ta’lim, tizim, ommalashtirish, malaka oshirish, qayta tayyorlash. Mahorat, pedagogik nazorat, ijodkorlik, boshqarish, nazorat, nazorat turlari.
1. Pedagogik mahoratni uzluksiz ta’lim tizimida ommalashtirish

Ma’lumki, O’zbekiston Respublikasida 1997 yil 29 avgustda qabul qilingan “Ta’lim to’grisida”gi Qonunga asosan respublikamizda ta’lim tizimining 7 turi mavjud. Bular:

- Maktabgacha ta’lim.

- Boshlang’ich ta’lim.

- O’rta ta’lim.

- O’rta maxsus va kasb-hunar ta’limi.

- Oliy ta’lim.

- Oliy ta’limdan keyingi ta’lim.

- Malaka oshirish va qayta tayyorlash.

Ta’limning mazkur turlari bir-biri bilan uzviy bog’liqdir. Shuning uchun ham pedagogik mahoratni ommalashtirish, ya’ni soddaroq qilib aytganda omma orasida hammabop qilib yoyishni maktabgacha ta’lim muassasalaridan boshlamoq joizdir.

Buning uchun ommalashtirishning ko’rgazmali devoriy, radio-televideniye turlari, jonli lektor suhbati kabilardan foydalanish katta samara beradi. Maktabgacha ta’lim muassasasida “Ilg’or tajriba minbari”ni tashkil etish ana shunday yo’llardan biridir. Bundan tashqari har oyda bir marta tarbiyachining artistlik, nutq mahorati bo’yicha ko’rik-tanlovlar o’tkazish ham katta samara beradi.

Pedagogik mahoratni boshlangich ta’lim tizimida ommalashtirish eng mas’liyatli vazifalardandir. Chunki Respublikamiz ta’lim tizimining ana shu zvenosi eng yordamga muhtoj hisoblanadi. Chunki bu sohada pedagogik faoliyat ko’rsatuvchilarning atigi 20 % oliy ma’lumotlidir.

Uzluksiz ta’limning mazkur turida pedagogik mahoratni ommalashtirishning amaliy, og’zaki, ko’rgazmali turlaridan foydalanish bilan birga ilg’or, tajribali boshlang’ich ta’lim o’qituvchilari yaratgan mahorat maktabini viloyat, respublika miqyosida matbuot vositasida yoyish katta ahamiyatga egadir. Bunday rag’batlantirish usulining ahamiyati shindaki, u kam tajribali o’qituvchi uchun ibrat, namuna, ilg’or o’qituvchi uchun esa rag’batlantirish hisoblanadi. Pedagogik mahorat sirlarini o’rta maktab (tayanch maktabi)da yoyish ancha yengilroq bo’lib, bu sohada katta tayyorgarlikka ega bo’lgan ilmiy, o’quv, pedagogik tajriba mavjud. Biroq, pedagogik mahoratning ijtimoiy tajriba ekanligini tushunmaydigan, o’z ustida ishlashni bilmaydigan yoki buni istamaydigan o’qituvchilarning mavjudligi sir emas. Shuning uchun ham pedagogik mahorat o’rta maktabda uzluksiz ravishda predmet- seksiyalari, metod birlashmalari yig’ilishlari, marbuotda targ’ib qilinishi lozim.

O’rta maxsus va kasb-hunar kollejlarida pedagogik mahorat sirlarini bo’lajak mutaxassisliklarga o’rgatish uchun ular qoshida albatta universitet pedagogika va psixologiya kafedralarining filiallarini ochish lozim.

Chunki hozirgi davrda kasb-hunar kollejlarida ta’limga ko’proq, tarbiyaviy sohaga esa panja orasidan qarashlar mavjudligi sezilmoqda.

Oliy ta’lim tizimida pedagogik mahorat sirlari maxsus dastur asosida 50 soat davomida o’rganiladi, biroq bu hali oz. Universitet qoshidagi mintaqaviy malaka oshirish va qayta tayyorlash markazi dasturida ham pedagogik mahorat sirlarini o’rgatish rejalashtirilsa maqsadga muvofiq bo’lar edi. Oliy ta’lim tizimida pedagogik mahorat sirlari quyidagi yo’nalishlarda o’rgatib boriladi:

1. Pedagogika va psixologiya mashg’ulotlarida;

2. Pedagogik mahorat kursini o’tish jarayonida;

3. O’z ixtisosligini egallash jarayonida (pedagogik amaliyot davrida);

4. Mustaqil tayyorgarlik davrida.

Oliy ta’limdan keyingi davrda pedagogik mahorat sirlari aspirant va doktorant hamda ilmiy-tadqiqotchilar tomonidan o’z tanlagan mavzularini ta’limning u yoki bu turida ommalashtirish jarayonida egallanib boriladi, bunda ularning rahbar va maslahatchilari yetakchi rolni o’ynaydi.

Malaka oshirish va qayta tayyorlash tizimi pedagogik mahoratning zamonaviy muammolarini tinglovchilarga tez, qisqa va oson yetkaza olishi bilan boshqa ta’lim tizimi turlaridan farq qiladi.

Malaka oshirish va qayta tayyorlash tizimining bu sohadagi ustunligi shundan iboratki, ta’lim tizimining mazkur turi bevosita pedagogik mahorat sirlarini o’rganish, targ’ib qilish va ommalashtirish bilan shug’ullanadi.