Psixologiya fanining tadqiqot metodlari

Kuzatish- tadqiqot bir uslubi bo’lib, tadqiqotchi insonlarni axloqi va madaniyatini tushunish maqsadi bilan ishlatadi.

Kuzatish bu tadqiqot ochiq-oydin axloqni tekshirganida qo’llanadigan uslub. Tabiiy muhitda, axloq juda uzoqqa cho’zilgan vaqt mobaynida kuzatilishi mumkin, keyin yozib olinishi va kategoriyalashtirilishi mumkin. Tadqiqot uzlubi sifatida, kuzatish uslubi, sanoatda tashkiliy psixologiyasida ko’p ishlatilmaydi, eng avvalo ko’p vaqt va quvvat talab qilganligi bois ham.

Komaki (1986) samarali va samarasiz ish boshqaruvchilarini farqlovchi xulqni aniqlash uchun izlangan. Unda 24 ish boshqaruvchilarning kuzatilgan axloq normalari bor edi: 12 tasi avvallari bsohqalarni rag’batlantirishda samarador deb va boshqa 12 tasi nisbatan samarasiz deb

Topilgan. Taxminan yigirmata 30-minutlik kuzatuvlar qilingan har bir ishboshqaruvchi xulq atvori ustida yeti oy mobaynidagi davr ichida. (jami 232 soat). Ish boshqaruvchilar kundalik yumushlarini bajarayotganlarida kuzatilgan. Kuzatuvchi yaqqol namoyon bo’lmagan, ammo eshitib turish uzoqligida bo’lgan, hamda va kuzatmalarni yozish va kodlash uchun maxsus dizayn qilingan formani ishlatgan. Komaki samarador va samarasiz ish boshqaruvchilarni farqlashga yordam bergan ilk xulq-atvor tez takrorlanuvchi va ular ishchilarining ijrosini nazorat qilishda qo’llagan xususiyat (omil) bo’lganligini aniqladi. Samarasir ish boshqaruvchilar bilan taqqoslaganda, samarador ish boshqaruvchilar ko’p vaqtini o’z ishchilarini ishlariga namuna sifatida ko’rsatib berishga (prototiplashtirishga) sarflashgan. Topilmalar samarador ish boshqaruvchilarni yetishtirib berishda nazorat qilishni tanqidiy xossasini ahamiyatini yetarli baholamaslikda deb izoh berildi. Ammo, bu xulosa amaliy dalil bilan tasdiqlanishini talab qiladi, chunki ish boshqaruvchilarining ikki guruhi taxminan natijaga ehtimolki ta’sir ko’rsatadigan boshqa omillar (xususiyatlari)ga nisbatan biror nazorat qilishga urunishsiz kuzatilgandi.

Kuzatish bu ko’pincha fikrlar hosil qilish uchun foydali uslub bo’lib, keyinchalik boshqa uslublar bilan bu fikrlarni sinovdan o’tqazilsa bo’ladi. Kuzatish uslubi savoldagi xulq-atvor paydo bo’lgan muhitda ma’lumot ta’minlab berishga boy manbadir. Ammo“devordagi pashshalar” dek harakatlansa kuzatuvchilar qanday qilib muvaffaqiyatli bo’lishadi, xulq atvorni kuzatishsayu, unga ta’sir ko’rsatmasa? Komakining izlanishida, ish boshqaruvchilar kuzatilayotganliklarini bilishardi. Shuni misol qila turib, ish boshqaruvchilar ijtimoiy talab qilingan axloqni namoyish qilib berishda qaysi darajada o’zlarining tutishlarini o’zgartirisharkin (misol, ishchilarini nazorat qilishda)? Ehtimol samarador ish boshqaruvchilar ijtimoiy signallarga samrasiz ish boshqaruvchilardan ko’ra ko’proq ta’sirchandirlar; va shuning uchun ham ijobiy uslubda tushunib olish ularni yaxshiroq amalga oshar. Eslab olingki biz xulq-atvorni izohlari bilan shug’ullanyapmiz ( “nega” bilan), xulq-atvorni o’zi bilan emas (“ nima” bilan). Taklif qilinishicha, tadqiqot qatnashchilari tomonidan kuzatuvchining qabul qilishi va ishonchi tadqiqot uslubining muvaffaqiyatiga tanqidiy olingan.