Psixologiya fanining metodlari

Psixologiyaning kategoriyalari quyidagilardan iborat:

• Psixologiyaning kategoriyalari quyidagilardan iborat:
• – bilish jarayonlari;
• – emotsional-irodaviy holatlar;
• 12– individual-psixologik xususiyatlar.
• Bilish jarayonlari – diqqat, sezgi, idrok, xotira, tafakkur, xayol. Emotsional-irodaviy holatlar – kayfiyat, affekt, stress, frustratsiya, chidamlilik, bardoshlilik, qat’iyatlilik. Individual-psixologik xususiyatlar – temperament, xarakter, qobiliyat, iste’dod, yo‘nalganlik. Psixologik tadqiqot metodlari psixologiya amal qiladigan nazariy prinsiplarga va psixologiya hal etayotgan aniq vazifalarga bog‘liq ekanligini ko‘rsatib beradi. Psixologiyaning nazariy negizini dialektik materializm tashkil etadi, shuning uchun ham psixologik tadqiqotga prinsipial yondashuv dialektik metod talablaridan kelib chiqadi. Dialektik metod predmeti uning barcha aloqalari va bevosita ifodalari orqali o‘rganish, eng avvalo, hodisa va qonuniyatlarning muhim aloqalari va munosabatlarini aniqlashni, o‘rganilayotgan narsani rivojlanish jarayonida deb qarashni, ziddiyatlar hamda qarama-qarshiliklar birligi va kurashining, miqdorni sifatga o‘zgarishining ochib berilishini taqozo qiladi. Psixologiya metodlariga tarixiy jihatdan yondashmoq lozim. Shu jihatdan psixologiya metodlari uning predmeti kabi tarixan anchagina o‘zgarishlarga duch keldi. Psixologik tadqiqotlar predmetining alohida xususiyatga egaligi uning alohida tadqiqot metodlariga ega bo‘lishi zarurligi haqidagi fikrni ilgari surmasdan qo‘ymasdi. Idealistik psixologiya yagona bir metodni tavsiya eta olgan va shu metod yordamida kishi «ruhiga» kirib borishga uringan.

O‘zini o‘zi kuzatish (introspeksiya, ya’ni ichkaridan ko‘rish) ana shunday metod edi. Ilmiy psixologiyada qabul qilingan ong bilan faoliyatning birligi prinsipi psixologik tadqiqotda obyektiv metodning negizini tashkil etadi. Psixologiyada tadqiqotning subyektiv va obyektiv metodlari birbirini inkor etadi. Haqiqiy ilmiy psixologiya psixikani o‘rganishning obyektiv metodlaridan foydalanish va fanda bundan boshqa metodlarning bo‘lishi mumkin emasligini tushuntirishi kerak. Hozirgi zamon psixologiyasining ilmiy tadqiqotga yana bir muhim talabi psixik faktlarni genetik (tarixiy) jihatdan o‘rganish prinsipiga amal qilishni taqozo etadi. Genetik prinsipning mohiyati shundan iboratki, o‘rganilayotgan psixik hodisaga jarayon deb qaraladi va 13tadqiqotchi dialektik rivojlanishning barcha holatlarini tiklashga, ular bir-birlarini qay yo‘sinda almashtirishlarini ko‘rish va tushunib yetishga harakat qiladi, o‘rganilayotgan psixik faktni uning muayyan tarixi jihatdan tasavvur etishga urinadi. Psixologiyada genetik prinsipdan foydalanish zaruriyati P. P. Blonskiy, A. S. Vigotskiy, S. L. Rubinshteyn, A. N. Leontyevlarning asarlari tufayli kelib chiqdi. Tadqiqotlarni amalga oshirishning genetik prinsipi keyingi yillarda bolalar psixologiyasida bola shaxsini bo‘ylama kesimi bo‘yicha o‘rganish metodi (longityud) deb ataladigan metod sifatida ancha keng qo‘llanilmoqda. Bu metod yordamida psixik rivojlanish davrlarga bo‘lish yo‘li bilan (ya’ni rivojlanishning alohida yosh bosqichlarini ta’riflash va ularni o‘zaro bir-biriga taqqoslash) emas, balki bola shaxsini unga ta’lim berishning maxsus tashkil etilgan sharoitlarida qator yillar mobaynida uzoq vaqt o‘rganish natijasida aniqlanadi.

• O‘zini o‘zi kuzatish (introspeksiya, ya’ni ichkaridan ko‘rish) ana shunday metod edi. Ilmiy psixologiyada qabul qilingan ong bilan faoliyatning birligi prinsipi psixologik tadqiqotda obyektiv metodning negizini tashkil etadi. Psixologiyada tadqiqotning subyektiv va obyektiv metodlari birbirini inkor etadi. Haqiqiy ilmiy psixologiya psixikani o‘rganishning obyektiv metodlaridan foydalanish va fanda bundan boshqa metodlarning bo‘lishi mumkin emasligini tushuntirishi kerak. Hozirgi zamon psixologiyasining ilmiy tadqiqotga yana bir muhim talabi psixik faktlarni genetik (tarixiy) jihatdan o‘rganish prinsipiga amal qilishni taqozo etadi. Genetik prinsipning mohiyati shundan iboratki, o‘rganilayotgan psixik hodisaga jarayon deb qaraladi va 13tadqiqotchi dialektik rivojlanishning barcha holatlarini tiklashga, ular bir-birlarini qay yo‘sinda almashtirishlarini ko‘rish va tushunib yetishga harakat qiladi, o‘rganilayotgan psixik faktni uning muayyan tarixi jihatdan tasavvur etishga urinadi. Psixologiyada genetik prinsipdan foydalanish zaruriyati P. P. Blonskiy, A. S. Vigotskiy, S. L. Rubinshteyn, A. N. Leontyevlarning asarlari tufayli kelib chiqdi. Tadqiqotlarni amalga oshirishning genetik prinsipi keyingi yillarda bolalar psixologiyasida bola shaxsini bo‘ylama kesimi bo‘yicha o‘rganish metodi (longityud) deb ataladigan metod sifatida ancha keng qo‘llanilmoqda. Bu metod yordamida psixik rivojlanish davrlarga bo‘lish yo‘li bilan (ya’ni rivojlanishning alohida yosh bosqichlarini ta’riflash va ularni o‘zaro bir-biriga taqqoslash) emas, balki bola shaxsini unga ta’lim berishning maxsus tashkil etilgan sharoitlarida qator yillar mobaynida uzoq vaqt o‘rganish natijasida aniqlanadi.