“Psixologiya” fakulteti

ijtimoiy psixologik 
trening
(IPT) deb ataladi. IPT - muloqot jarayoniga odamlarni psixologik jihatdan hozirlash, 
ularda zarur kommunikativ malakalarni shakllantirishdir. Eng muhimi IPT mobaynida 
odamlarning muloqot borasidagi bilimdonligi ortadi. 
Muloqotda nizolar holatlar va shaxs toifalari 

---

O`z vaqtida Banopart Napoleon shunday yozgan ekan: “Qilich bilan har narsa qilish 
mumkin, faqat uning ustiga o`tirib bo`lmaydi”. Bu fikrida u ko`pincha insonlar o`rtasida bo`lib 
turadigan nizolarni, ziddiyatlarni nazarda tutgan ekan. Chunki totalitar yoki diktatorlik 
boshqaruvi sharoitida ziddiyatlarning bo`lishi tabiiy bo`lib, uning yagona yechimi - uzil-kesil uni 
hal qilish choralarini izlash bo`lgan. Lekin demokratik munosabatlar sharoitidagi rahbar hamda 
uning qo`l ostidagilar o`rtasida yoki xodimlar o`rtasida kelib chiqadigan nizolar yoki 
ziddiyatlarning 
tabiati 
va 
mohiyati 
biroz 
boshqacha 
bo`ladi. 
Avvalo shuni e’tirof etish lozimki, insoniy munosabatlarning har qanday tizimida ham 
fikrlarning rang-barang bo`lishi va ular o`rtasida farq bo`lishi muqarrar xoldir. Lekin ana 
shunday 
fikrlardagi 
farqni 
salbiy 
holat 
deb 
hisoblab 
bo`lmaydi. 
Nima sababdan mehnat jamoalarida turli xil nizolar kelib chiqadi. Buning bir necha sabablari 
bor: 

alohida shaxs va jamoatchilik manfaatlarining mos kelmasligi; 

ayrim alohida jamoa a’zolari xatti-harakatlarining ijtimoiy, gruppaviy normalarga 
zid kelishi (tartibsizlik, intizomning buzilishi, mahsulotdagi brak, ishning samarasizligi va b.q.); 

jamoa a’zolari qarashlaridagi nomuvofiqliklar; 

ishni tashkil etish va mhnatga munosabatdagi farqlar; 

ishchi-xodimlar o`rtasidagi vazifalarning to`g`ri taqsimlanmaganligi va h-zo. 
Demak, yuqoridagi holatlarko`p hollarda quyidagi turdagi 
nizoli vaziyatlarni
keltirib 
chiqaradi: 
1.
ta’sirning yo`nalishigako`ra: vertikal va gorizontal; 
2.
nizoni hal qilish usuliga ko`ra: antogonistik va kelishuvga olib keladigan nizolar - 
kompromiss; 
3.
namoyon bo`lish darajasigako`ra: ochiq, yashirish, potensial, asosli; 
4.
ishtirokchilar soniga ko`ra: shaxsiy, shaxslararo, guruhlararo; 
5.
kelib chiqish tabiatiga ko`ra: milliy, etnik, millatlararo, ishlab chiqarish, hissiy-
emotsional. 
Agar yuqoridagilarni tahlil qiladigan bo`lsak, “gorizontal nizolar” hayotda eng ko`p 
uchraydi. Bunday nomurosozliklar aksariyat hollarda xodimlar o`rtasida ayrim a’zolarning ishni 

---

yaxshilash, yangi ish metodlarini joriy etish, axloq normalarini himoya qilish, adolat uchun 
kurash, ilg`or jamoa a’zolarining shu yerdagi ma’naviy muhitni sog`lomlashtirish borasidagi 
fikrlarini ayrimlar tomonidan e’tirozlar bilan qabul qilishi natijasida ro`y beradi. 
“Vertikal nizolar” esa ko`pincha rahbar bilan xodim o`rtasida sodir bo`lib, u bir 
qarashda liderlikka da’vogarlik, yuqoridan taz’yiq, pastdan turib boshqa xodimlar yoki kuchlar 
atrofida birlashish, saralanishlar oqibatida kelib chiqadi. Bunda nizoning tashabbuskori va bosh 
aybdori kimligiga bog`liq tarzda uni xal qilish usuli tanlanadi. Masalan, agar boshliq xodimning 
ishga mas’uliyatsizligidan noroziligi tufayli paydo bo`lgan nizo bilan uning professionalizm 
borasida xadeb “O`zini ko`rsatayotganligidan” noroziligi tufayli kelib chiqadigan nizoning ham 
farqi bor. 
Har qanday nizoning asl tub mohiyati shundaki, uning paydo bo`lishi ayrim 
o`
zgarishlarga
olib keladi. Bu o`zgarish ijobiy o`zgarishlarni keltirib chiqarsa, uni konstruktiv, 
salbiy oqibatlar yoki xodimlar qo`nimsizligini keltirib chiqarsa, destruktiv xarakterli deb 
ataymiz. 
Nizolar yuzga kelishida ikki xil shart-sharoit mavjud. Ob’ektiv shart- sharoitlarga: 

Mehnat qilish uchun sharoitning yomonligi; 

Xodimlar orasida majburiyat va vazifalarning noto`g`ri taqsimlanganligi; 

Boshqaruv tizimidagi nomutanosibliklar; 

Qo`yilgan vazifalarga mos professionallikni xodimlarda kuzatilmasligi; 

Ishchi 
o`rinlarining 
yetishmasligi 
tufayli, 
ishlarning 
taqsimlanishidagi 
adolatsizlik; 

Mehnatni tashkil etish va mehnatga haq to`lashda adolatsizlik xolatlarini 
kuzatilishi. 
Nizolar yuzaga kelishida sub’ektiv shart-sharoitlarga: 

Ishbilarmonlik munosabatlarida negativ yo`llarni ko`rinishi; 

Shaxslararo munosabatlarda shaxsga oid xususiyatlarning namoyon bo`lishi. 

Muomalani tashkil etishda no`noqlik va savodsizlikning kuzatilishi. 
Har bir nizo alohida hodisa sifatida tahlil qilinadi, lekin ularning barchasiga xos bo`lgan 
ayrim qonuniyatlar borki, ularga avvalo uning bosqichlari yoki fazalari kiradi: 
i.