“Psixologiya” fakulteti

Asosiy qismda
o`rtaga qo`yilgan masalaning o`zak qismi aks etgan savollar o`rin 
oladi. 
Xulosada
e
sa asosiy bo`lmagan, ammo bosh mavzuni to`ldirishga xizmat 
qiluvchi savollarni qo`yish mumkin.
Interv’yu o`tkaziladigan joy va vaqt masalalarini ham e`tibordan chetda 
qoldirib bo`lmaydi. Odamda, interv’yu ish joyidan olinadi, ba`zan yashash va dam 
olish joylarida ham interv’yu o`tkazish mumkin. Interv’yu ish joyida olinadigan 
bo`lsa, tushgacha bo`lgan muddat maqsadga muvofiqdir.
Kuzatish usulining o`ziga xos xususiyatlari.
 
Kuzatish bilishning eng faol 
shakllaridan biri sifatida tashqi olam ob`ektlari haqidagi dastlabki tasavvurlar 
majmuidir. Ayni chog`da shuni qayd etish lozimki, kuzatish tafakkur bilan 
chambarchasb bog`langan idrok formasi hamdir. Kuzatishning muhim o`ziga 
xosliklaridan biri-fikrlay turib ko`ra bilishdir.
Kuzutish usulining sotsiologiyada keng qo`llanilib kelayotgan muhim 
ko`rinishlaridan biri-
bevosita kuzatish
shaklidir. Bevosita kuzatish amalga 
oshirilayotganda tadqiqotchi bilan ob`ekt o`rtasida to`g`ridan-to`g`ri munosabat 
yuzaga keladi. Kuzatishning ikkinchi kata yo`nalishida 
bilvosita kuzatish
shakli 
orqali bevosita kuzatish usulida qo`lga kiritilgan ma`lumotlar boyitiladi, kerakli 
o`zgarishlar va to`ldirishlar kiritiladi. Kuzatishning muhim shakllaridan yana biri-
o`z-o`zini kuzatishdir. Bunday hollarda o`rganilayotgan shax stadqiqot ob`ektidan 
tadqiqot sub`ektiga aylanadi. O`z-o`zini kuzatish natijalariga ko`ra, pedagog o`z 
faoliyatiga zarur o`zgarishlar kiritishi mumkinki, shu narsa, ayniqsa, diqqitga 
sazovordir. 
Kuzatish 
usullarining 
tabiiy 
sharoitda 
kechuvchi 
muhim 
ko`rinishlaridan biri – 
ochiq - oydin kuzatish
shaklidir. Bunday kuzatish shakliga 
misol qilib, kelin-kiyovlarning to`y marosimidagi holatlari, vafot etganlar 
qarindoshlarining g`amgin holatlari, tantanali lenta qirqish epizodlari va boshqa 
hayotiy lavhalarni keltirish mumkin. Ochiq-oydin kuzatishning pedagogik 
jarayondagi ko`rinishlari muayyan qiyinchiliklarga ham ega. Bunday usuldagi 
kuzatishda tekshiriluvchi tabiiy xatti-harakatlar o`rniga atrofdagi kishilar xohishiga 
ma`lum darajada mos tushuvchi xarakatlar qilishga moyil bo`ladi. Masalan, yosh 
bolalarni kattalar tomonidan ochiq kuzatishga jalb etilsa, bolalar o`zlarini kattalar 
tomonidan, faqat ijobiy baholanishlariga jiddiy xarakat qila boshlaydilar. Ana shu 
kamchiliklarni to`ldirish maqsadida sotsiolog tekshiriluvchi ob`ektlar faoliyati 
ustidan 
yashirin kuzatish 
ishlarini olib boradi. Yashirin kuzatish garchi odobsizlik 

---

hisoblansa-da, yaxshi maqsadlarga xizmat qilishi nuqtai nazaridan va keng 
tarqalgan sotsiologik shakl sifatida muhim ahamiyatga ega. Shu o`rinda, 
birovlarning sir-asrorini bilish, xufiya ish tutish, umuman, birovlarning xatti-
xarakatlarini yomon niyatlarda kuzatish singari tasavvurlarni ilmiy kuzatish 
shakllaridan keskin ajratish lozim. Albatta, yashirin kuzatish ochiq kuzatish ochiq 
kuzatish shakli bilan uyg`un holatda qo`llanilganda, olinadigan samara yanada 
yaqqolroq bo`ladi. Kuzatish usullarining yana bir shakli-
uzluksiz kuzatishdir.
Uzluksiz kuzatish muayyan ijtimoiy-pedagogik jarayonni boshdan oxirigacha 
nazorat qilib turish zarurati tug`ilganda keng qo`llaniladi. Bunday hollarda 
kuzatishning vaqt jihatidan chegaralanganligi kechayotgan voqeaning qancha 
davom etishi bilan bog`liq, masalan, muayyan dars sifatini tekshirishga 
bag`ishlangan uzluksiz kuzatish 45 minut, navro`z bayramini kuzatish 3 kun, 
ramazon bayramlari 4 kun davom etishi mumkin. Uzoq vaqtga mo`ljaallangan 
kuzatishga 5-6 kishidan iborat guruh tuzilib, har bir kishiga muayyan vazifalar 
yuklab qo`yiladi. Tugallangan yoki nihoyasi aniq bo`lmagan jarayonlarni uzluksiz 
kuzatish kutilgan natijalarga hamisha ham olib kelavermaydi. Bunday hollarda, 
diskert 
(ahyon-ahyon, alohida) kuzatish
shakliga murojaat qilish maqsadga 
muvofiqdir.
Muayyan ob`ektni quyidagi talablardan kelib chiqib, kuzatish lozim: 1.Bir 
ob`yektni o`rniga turli xil kishilar tomonidan kuzatish kerak. Kuzatish jarayoni 
tugagach, mazkur ob`yekt haqidagi fikrlar taqqoslanadi. Bu talabga rioya 
qilinganda mazkur ob`yekt xususida sub`ektiv fikr emas, balki umumiy fikr, 
ob`yektiv pozitsiya yuzaga keladi. 2.Kuzatish jarayoni yashirin bo`lishi muhim, 
zero manzara sezilarli kuzatish ta`sirida buzilishi mumkin. Bu esa kuzatish 
natijalari tabiiy va ishonarli chiqmasligiga olib keladi. Kuzatuvchi ba`zan devor 
ortidan turib, maxfiy kuzatuvchi, ba`zan esa bahs-munozaralarning faol 
ishtirokchisi sifatida, o`z vazifasini sir tutgan holda, muayyan kuzatish ishlarini 
ham olib bora oladi. 3.Kuzatish davomida tegishli omil, holat, belgilarni mufassal 
qayd etib borish lozim. Mazkur jarayon ishini texnik vositalarni qo`llab 
engillashtirish maqsadida kinoga olish yoki magnit tasmalarga yozib borishning 
ahamiyati kattadir. 4.Kuzatish natijalari tarbiyaviy jarayon ishtirokchilarining o`z-
o`zini kuzatish va o`z-o`zini baholash natijalari bilan qiyoslanishi maqsadga 
muvofiqdir. 5.Kuzatish usulining muhim kamchiligi reprezentativlik talabiga rioya 
qila olmasligidir. Shu boisdan ham, kuzatish usulini sotsiologik tadqiqotlarning 
boshqa usullari bilan uyg`un holda amalga oshirish lozim.