Psixologiya fakulteti "psixologiya" kafedrasi "psixologiya: OILA psixologiya"

XULOSA

Inson jamiyatning turli guruhlarida odamlarning o‘z zimmasiga olgan vazifalari va rollari qanchalik rang-barang bo‘lmasin turmushdagi mavqei ko‘p ma’no, ko‘p qirrali xususiyatlarga ega bo‘lishidan qat’i nazar inson shaxsiga to‘la mos keladigan haqiqiy tavsif berish imkoniyati saqlanib qoladi.Unga beriladigan tavsif faqat uning o‘ynaydigan asosiy rollarini, egallagan mavqeining individualligi namoyon qiluvchi motivlarni aniqlash bilan emas, balki uning ishlab chiqarishga, moddiy boyliklarni o‘zlashtirishga nisbatan munosabatini o‘rganish orqali beriladi. O‘zbekistonda inson shaxsiga beriladigan asosiy tavsif uning asosida gumanistik, mustaqil, huquqiy jamiyat qurish jarayoniga nisbatan va bu ijtimoiy jarayonda faol qatnashish kabi muhim mezonlarga asoslanadi.
Jahon psixologiya fanining ilg‘or taraqqiyparvar, gumanistik tadqiqotchilarning tajribasida ko‘rsatishicha, shaxsning psixologik tuzilishi, psixologik xususiyatlari, xarakter hislatlari, temperament xususiyatlari, irodaviy sifatlariaqliy qobiliyatlari,iste’dod darajalari, barqaror qiziqishlari, hukmron motivlari, hissiyoti va shu kabilarning birikmasi har bir yaqqol, alohida odamda betakror,barqaror, turg‘un birlikni tashkil etadi.Bu esa, o‘z navbatida shaxni psixologik tuzilishining nisbiyligi, qat’iyligi,stereotipligi to‘g‘risidagi fikrni qat’iy tasdiqlashga imkon beradi.
Psixik holatlar, hodisalar(hissiyot,xohish,orzu,tafakkur va shu kabilar) uzluksiz ravishda o‘zgarib turishi,ijtimoiy guruhlarda,hayotiy vaziyatlarda odam zimmasiga olgan rollariga aloqador xulq-atvorning o‘zgarishi,yoshni ulg‘ayib borishi ham shaxsning psixlogik qiyofasi (milliylik,etnik ta’sir asosida) muayyan darajada barqarorligini saqlaydi.Mazkur nisbiy barqarolik odam qatnashadigan uning yashash sharoitlari,jismoniy xususiyatlarining qiyofasi bilan uyg‘unlikda shakllantiruvchi ijtimoiy munosabatlar yig‘indisining doimiyligi bilan uzviy bog‘liqdir.Biroq biz qayd etgan doimiylik nisbiy xususiyatga egadir.Chunki shaxsni psixik tuzilishining o‘zgarishi jahon psixologlarining bir qator tadqiqotlarida o‘rganilgan.Bu o‘zgarishlar odamning
yashash muhiti,amalga oshiradigan faoliyatida namoyon bo‘luvchi hisoblanib, ular ijtimoiy ta’sir,tarbiya sharoitiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Demak, shaxsning nisbatan barqaror va nisbatan o‘zgaruvchan xususiyatlarini inson xislatlarining yaxlitligi va o‘zaro bog‘liqligidan tarkib topuvchi murakkab bog‘liqlikdan iboratdir. Odatda, shaxsni psixologik jihatdan o‘rganish bir qancha muammolarni o‘z ichiga qamrab oladi.
Shaxni rivojlantirish,shakllantirish,tarkib toptirish,kamolotga yetkazish mavjudqarama-qarshiliklarni,ziddiyatli vaziyatlarni yengish,irodaviy zo‘r berish,zo‘riqish,tanglik,jiddiylik holatlarini boshqarish,o‘zini qo‘lga olish orqali ushbu faoliyatni amalga oshirishning oqilona,omilkor vositalarini (yo‘llari, uslublari, operatsiyalari, ko‘nikmalari, uquvlari, malakalari, odatlari, harakatlari, sa’y-harakatlari kabilarni) o‘zlashtirish, egallash natijasida vujudga keladi. Bularning barchasi imitatsiya (taqlid), identfikatsiya, refleksiya, stereotipiziya, ta’lim, o‘qitish, o‘qish, o‘rganish, o‘rgatish, o‘rganish, saboq olish, o‘zlashtirish, mustaqil bilim olish jarayonida yuzaga keltiradi. Mazkur holatda aniq faoliyat orqali ehtiyojni qondirish qonuniy ravishda yanada yuksakroq,yuqori bosqichdagi yangi xususiyatga ega bo‘lgan ehtiyojni tug‘diradi.Ehtiyoj shaxsning asosiy rivojiga ta’sir etuvchi omildir.