Psixologiy asi

1.2. Tibbiyot psixologiyasining qisqacha tarixi
Odamzot paydo bo'libdiki, turli kasalliklarga qarshi kurashib kelgan. 
Bemor odamni darddan xalos qilish uchun turli usullar o'ylab topishgan. 
Qadimda bemorlarni davolashda giyohlarni ko'p qo'llashganini tarixiy 
m anbalardan yaxshi bilamiz, lekin ruhiy ta ’sir o'tkazish yo'li bilan 
davolash qachon q o 'llan ila boshlanganligi bizga n o m a’lum. Shuni 
alohida ta ’kidlash lozimki, hozirgacha nomi m a’lum bo'lgan deyarli 
barcha tabiblar bemorlarni davolashda ruhiy usullarni ko'p qo'llashgan. 
Ularning aksariyati birinchi tabib - organizmning o'zi va aynan u har 
qanday kasallikka qarshi kurashishi kerak, bizning vazifamiz esa unga 
yordam berishdir, deyishgan.
Qadimgi davr adabiyotiga nazar tashlaydigan bo'lsak, tibbiyot, falsafa 
va psixologiya fanlarining chambarchas bog'lanib ketganligining guvohi 
bo'lam iz. M iloddan ilgari yashab o 'tg an deyarli barcha faylasuflar 
tibbiyot va psixologiyaga oid o'z fikrlarini yozib qoldirishgan, chunki 
ular ruhiy kuchlarning manbaini inson miyasi bilan bog'lashgan.
Qadimgi X orazm hududida m iloddan avvalgi VI asrda bitilgan 
zardo'shtiylarning muqaddas kitobi «Avesto» da tibbiyot va psixologiyaga 
oid muhim m a’lum otlar keltirilgan. «Avesto» uch kitobdan iborat bo'lib, 
uning birinchi kitobi («Vendidat»)da tibbiyotga oid m a’lumotlar berilgan. 
U nda jism oniy va ruhiy poklanish h aq id ag i qo n u n lar m ajm uasi 
keltirilgan. «Avesto» kitobida biz ko'rish, eshitish, hid bilish va ta ’m 
bilish markazlari miyada joylashgan, degan fikrlarni uchratamiz. Kitobda 
«Hayot markazi suyak iligida joylashgan», deyilgan. Shuningdek, kitobda 
odam anatom iyasi va fiziologiyasiga oid jud a qiziqarli m a’lumotlar 
keltirilgan. Inson salomatligini saqlash yo'llari yoritilgan.
«Avesto» kitobida nafaqat ruhiy tushkumik, balki jismoniy zo'riqish 
ham kasallikka olib kelishi aytilgan. Kasalliklarni davolashda jarrohlik 
va ruhiy tin ch lan tirish davolashning asosiy u sullaridan biri, deb 
ko'rsatilgan. «Avesto»da gigiyena, profilaktika, ozoda yurish, yomon 
narsalarga yaqinlashmaslik, toza havoda i,ayr qilish, sifatli ovqatlar
7

---

tanovul qilish va toza ichimlik suvi ichish haqida ham ko'p m a’lumotlar 
keltirilgan. Kitobda yoshlar jismoniy va ruhiy baquvvat bo'lishi uchun 
to'yib ovqatlanishi, yetarli darajada ovqatlanmaydigan xalq kamquvvat 
bo'lishi ko'rsatilgan.
Miya va ruh orasidagi munosabatlarga oid qarashlari bilan mashhur 
bo'lgan tibbiyot fanining otasi Gippokrat (Buqrot - miloddan avvalgi 
460-377-yillar) asarlari bugungi kungacha yetib kelgan. U odam
anatomiyasi va fiziologiyasini chuqur o'rgandi, bosh miyaning tuzilishi 
bilan qiziqdi. Gippokrat odamlar xulq-atvorini kasalliklar kechishiga 
bog'lab o'rgandi va temperament haqida ta ’limot yaratdi. Gippokrat 
odam temperamentini to 'rt tipga ajratdi:
1
) sangvinik - harakatchan, xushchaqchaq, irodali odam, ularning 
organizmida qon ustunlik qiladi;
2
) xolerik - tez jahli chiqib ketadigan, hissiyotga beriluvchan odam, 
ularda jigar o 'ti ustunlik qiladi;
3) flegm atik - bosiq, kam h arakatch an va sust odam, ularning 
organizmida flegma (shilliq, xilt) ustun turadi;
4) melanxolik - o'z kuchiga ishonmaydigan, doimo tushkun, tang 
ahvolda yuradigan, qiyinchiliklardan qo'rqadigan odam. Ularning qonida 
melanoza (safro, qora o't) ustunlik qiladi.
Gippokratning fikricha, sangviniklar kasallikka kam chalioadilar, 
xoleriklar va melanxoliklar kasallikka moyii kishilardir. Gippokrat 
«Kasalliklaming kechishi va bemorning tuzalishi uning temperamentiga 
bog'liq», degan. Bu ta ’limot keyinchalik barcha olimlarda qiziqish uyg'o- 
tdi. Hozirgi kunda yetakchi psixologlar va vrachlar bemorlarni davolash­
da ularning temperamentiga alohida e’tibor berishadi.
Gippokratning tibbiyot oldidagi yana bir buyuk xizmati uning vrach 
qasamyodini yaratganligidir.