Psixologiy asi

Intravertlar. 
O 'ta k am gap , m uloyim , u y atch an , h is-tu y g 'u lari 
ichkariga yo'naltirilgan shaxslar. Ularning sirlarini bilib olish ju d a qiyin, 
darrov m uloqotga boravermaydi, qaysi bir jam oada suhbatlarga aralashib 
qolsa kam so'zlaydi yoki indam ay o 'tirish n i xush k o 'ra d i. O 'z xatti- 
h a ra k a tla rin i tahlil qilib y u radi. H am m ag a ham q o 'sh ilav erm ay d i, 
do'stlari kam bo'ladi. Qilinishi kerak bo'lgan ishlarni yaxshilab o'ylab 
oladi, keyin rejasini tuzadi, uning b iro r qarorga kelishi qiyin, o 'z his- 
tuyg'ularini nazorat qila oladi, uning jahlini chiqarish ham qiyin. Axloqiy 
norm alarga amal qiluvchi bu shaxslarda optimizmga qaraganda pessimizm 
ustunlik qiladi.
O d a m la r s h a x sin i tu rli u s u lla r b ila n ta h lil q ilib p s ix o lo g la r 
psixologik yosh va 
biologik 
yosh degan atam alarni ham tak lif qilishgan. 
A gar odam nin g x u lq -a tv o rid ag i x isla tla ri uning biologik yosh idan
ancha ustun kelib k a tta o d a m la rn in g x u lq -a tv o rin i eslatsa, dem ak 
uning psixologik yoshi biologik y oshd an ustun deb qabul qilinadi. 
M asalan, 5 yashar b olaning gap -so 'zlari, o'zini tutishi 10 y ash ar bolani 
yoki 20 yashar ta la b a 30-35 y a sh ar kishining x u lq -atv orini eslatsa, 
d em a k p sixo lo gik yosh b io lo g ik y o s h d a n a n c h a ilg a rila b k e tg a n
b o 'l a d i . B u n d a y la rn i o d a td a a q lli b o la y o k i a q lli in s o n d e b
t a ’rifla sh a d i, u larn i h am m a h u rm a t q ilad i. U la r o 't a m a ’su liy atli 
bo 'lishadi, m ustaqil hayotga erta q o 'l urishadi, ota-onasining eng yaqin 
yordam chisi bo'lishad i, k a tta la r bilan bem alol m ulo qo tga kirishib keta 
o lis h a d i. M a ’su liy a tli ish la rn i d o im o u la rg a to p s h iris h a d i, yo sh
b o 'lsa d a k a tta lavozim larga ta k lif qilishadi.
A gar odam ning xulq-atvoridagi xislatlari uning biologik yoshidan 
ancha orqada qolib ketgan bo'lsa, o 'zin i tutishi bolalar yoki o'sm irlam ing 
qiliqlarini eslatsa, bunday shaxslarning psixologik yoshi biologik yoshidan
151

---

orqada qolgan hisoblanadi. Ayniqsa bolani ju d a erkalatib tarbiyalash 
yoki 14-15 yoshga kirib qolgan bolaga 4-5 yashar bolaga m unosabat 
qilgandek m u n o sa b a td a b o 'lish psixologik yoshning o rq ad a qolib 
ketishiga sabab bo'ladi, U lar ulg'ayganda m as’uliyatsiz bo'lib yetishadi, 
o'zlari biron bir ishni mustaqil eplay olishmaydi, birovga qaram bo'lib 
o'sishadi. U larni m aqtasa yosh boladek xursand bo'lib kulishadi, yoshiga 
mos bo'lm agan qiliqlar qilishadi. Bunday holatlarda 
puerilizm
haqida 
so'z ketadi. Psixologik yosh o rqada qolgan 10 yashar bolaning gap- 
so'zlari, o'zini tutishi 5 yashar bolani yoki 25 yashar talabaning o'zini 
tutishi m aktab o'quvchisining qiliqlarini eslatadi. Ular o'zidan kichik 
yoshdagilar bilan o'ynashni xush q o 'rish a d i, x atti-harakatlari isterik 
bemorlarni eslatadi, yengiltak bo'lishadi, jiddiy ishlarga yuzaki qarashadi 
yoki q o 'l urishm aydi, tengdoshlari ularga (ayniqsa, qiz bola bo'lsa) 
tegajoqlik qilib yurishni xush qo'rishadi.
Psixologlar er-xotin orasidagi m unosabotlarga qarab oilaning 3 xil 
toifasini ajratishgan: «Опа-o'g'il», «Ota-qiz» va «Aka-singil» toifasidagi 
oilalar.