Psixologiy asi

Trankvilizatorlar
«T rankvilizatorlar» atam asi lotincha so 'z b o 'lib , transvilio, y a ’ni 
tinchlantiram an, degan m a ’noni anglatadi. 1957-yili, asosan, nevrozlami 
davolashda ishlatiladigan tinchlantiruvehi xususiyatga ega bo'lgan dorilar 
trankvilizatorlar
deb a ta la boshlandi. Bu d o rila r nev ro zlard a k o 'p
uchraydigan xavotir, q o 'rq u v va asabiylashishlarni yo'qotadi. N eyro­
leptiklardan farqli o'laro q , trankvilizatorlar kuchli antipsixotik t a ’sirga 
ega emas va ekstrapiram idal buzilishlarga olib kelmaydi.
T ra n k v iliz a to rla r « a n k s io litik la r» , y a ’ni q o 'r q u v va x a v o tirn i 
oluvchi d o rila r deb h a m a ta lad i. H a q iq a ta n ham tra n k v iliz a to rla r 
d astlab q o 'rq u v va x a v o tirla n ish n i p asay tirad i. Lekin u lar n a fa q a t 
anksiolitik ta ’sirga, balki uxlatuvchi, tutq an o q xurujlari va m ushaklar 
to n u sin i p a sa y tiru v c h i x u su siy a tla rg a ham ega. T ra n k v iliz a to rla r 
b e m o rlarg a n e y ro le p tik la r yoki a n a lg e tik la r b ila n b irg a b e rilsa , 
psixonevrologik sindrom larda kuzatiladigan tu rg 'u n o g 'riq larg a kuchli 
ta ’sir k o 'rsatad i. U la rd a n gipnotik seanslarni o 'tk a z a y o tg a n d a ham
foydalanish mumkin.
Bugungi ku n g ach a tra n k v iliz a to rla rn in g t a ’sir qilish m exanizm i 
to 'la lig ic h a o 'r g a n ilm a g a n . 
Bu d o r ila r lim b ik sis te m a n in g
q o 'z g 'a lu v c h a n lig in i p a s a y tira d i, bosh m iya k a tta yarim sh a rla ri 
po'stlog'ida tormozlanish jarayoniga ta ’sir ko'rsatadi. U lar bosh miyaning 
noradrenergik, serotoninergik va dofaminergik sistemalariga ham ta ’sir 
qiladi. Trankvilizatorlar polisinaptik spinal reflekslarga tormozlovchi ta ’sir 
ko'rsatishi hisobiga m ushaklar tonusini pasaytiradi.
Trankvilizatorlar ruhiy kasalliklarda kuzatiladigan gallyutsinatsiya, 
alahsirash, affektiv, fobik va ipoxondrik buzilishlarni yo'qota olmaydi, 
lek in v a q tin c h a p a s a y tira d i. T r a n k v iliz a to r la r n i tav siy a q ilish d a
psixopatologik sim ptom lam ing turi va ular kunning qaysi yarm ida paydo 
bo'lishig a ham e ’tib o r qaratish lozim. Lekin b a ’zi do rilar (m asalan, 
seduksen) nevrozning tu rli klinik k o 'rin ish la rin i bir xil pasaytirishi 
m u m k in yoki b iro z k a tta r o q m iq d o rd a ta v s iy a q ilin g a n b o sh q a
trankvilizatorlarning ham t a ’sir doirasi kengdir.
Trankvilizatorlarga elenium, seduksen, fenazepam, tazepam, rudotel, 
m eprobam at, m ebikar, trioksazin, grandaksin kabi dorilar kiradi. Bu 
dorilarning sinonimlari ju d a k o 'p bo'lib (b a ’zan