Psixologiy asi

«Vrach har qanday
169

---

sharoitdci ham o'ziniyo'qotm asligi, muvaffaqiyatlardan boshigangimasligi,
m uvaffaqiyatsizlikdan esa tushkunlikka tushmasligi kerak».
Vrach doimo 
ilm olishga intilishi kerak, chunki tibbiyot doim o rivojlanib boruvchi 
fandir. 
0
‘qimay bir joyda to 'x tab qolgan vrach ko'lm ak suvni eslatadi. 
U ning yoniga hech qaysi jo n zo t yaqinlashm aydi, chunki bu suvdan 
iste’mol qilsa, o ‘ladi.
Tib ilmining sultoni bo'lm ish Ibn Sino hayotining so'nggi daqiqalarida 
shunday degan: «Hayotdan k o ‘z yum ayotib shunga amin bo'Idim ki, ilm 
so h asida hali hech n arsan i eg allam ag an ekanm an». H ozir «M en u 
k a sallik n i d a v o la y m a n , bu k a s a llik d a n x alos q ila m a n » , deguvchi 
reklam alar k o 'p a y ib ketgan. Bilimdon vrach hech qachon reklam aga 
m uhtoj b o'lm agan. Uni bem orlarning o 'zi izlab topadi. Vrach uchun 
reklama bu undan tuzalib ketgan bemordir. Bundan yaxshi reklama yo'q. 
Vrach hech qachon bemor oldida o'zini maqtamasligi kerak. Bu faqat 
uning o bro'sini tushiradi. Vrachning q o 'lid a n tuzalib, sog'ayib ketgan 
bemorlar soni ko'paygan sayin obro'si oshib boraveradi. Ayniqsa, k o 'p
vrachlarga borib, kasalxo n alard a yotib, dardiga shifo topa olm agan 
bemorni davolagan vrachning obro'siga obro' qo'shiladi.
T arix ch ilam in g yozishicha, Ibn Sinoning xalq oldida o b ro 'si shu 
d arajad a yuqori b o 'lganki, bem or oldida paydo bo'lishining o'ziyo q 
ularga ruh b ag 'ishlag an. Bunga u, a lb a tta , betinim m ehnat, uyqusiz 
m utolaa qilish va ilm olishga o'chligi sababli erishdi. Ibn Sinoning tarjimai 
holida shunday so'zlar bor: «M en 15 yoshim dan boshlab Y unoniston, 
R im , M isr va h in d is to n lik m u ta f a k k irla rn in g a s a rla rin i o 'r g a n a
boshladim». U ustozi Abu A bdulloh haqida shunday yozadi: «Ustozim 
qaysi m uam m oni ilgari surmasin, men uning m ohiyati va sirini ochishga, 
nozik to m o n la rin i o 'rg a n is h g a in tild im , n a in k i u stc z n in g o 'z i bu 
m uam m olarning m ag'zini oxirigacha anglay olmas edi». H aqiqatan ham, 
yosh olim ustozidan ham o'zib ketdi, tez orada uning nomi tillarda doston 
b o 'ldi. U yana o'zi haqida shunday yozadi: «Men 19 yoshgacha ilm 
oldim, so'ng esa uni ishlatdim. Bolalik davrida olingan ilm toshga o'yib
yozilgan harfga o'xshaydi, keyin olingan ilm muzga o'yilgan harfga 
o 'xsh ayd i. V aqt o 'tib m uz erib, unga bitilg an harflar o 'c h ib ketadi, 
toshdagi so 'zlar esa um rbod qoladi».
Ib n Sino k ito b d a n olg an b ilim la rin i b e m o rlarn i k o 'rib , b o y itib
borishning k atta foydasi haqida shunday yozadi: «Men tib ilmini o 'rg an a 
borib, bir yo'la bemorlarni ham nazorat qilib bordim. Buning natijasida 
hali k ito b la r d a b itilm a g a n d a v o la s h u s u lla rin i o 'y la b to p d im va 
am aliyotda ishlatdim». Ibn Sino 16 yoshga yetm asdan nazariy va amaliy 
tibbiyotni jud a puxta egallagan b o'lib, n afaq at Buxoroda, balki butun 
Sharqda m ashhur bo'ldi. Tarixchilam ing yozishicha, Ibn Sinoning kuchli
170

---

qobiliyat sohibi bo ‘lishiningasl sababi o'z ustida tinmayishlashidir. «Men,
- deb yozadi Ibn Sino, - tunlari m ijja qoqm ay faqat ilm olish bilan 
shug‘ullandim. D ialektika, m atem atika va fizikani inson aql zakovati 
y e ta d ig a n d a r a ja d a o 'r g a n m a g u n c h a tin c h im a d im . K e y in m en 
A ristotelning «M etafizika» asariga m u ro jaat qildim. Lekin uni k o ‘p 
m arotaba o'q ib chiqqan bo ‘lsam-da, m ag‘zini chaqa olmadim. Buxoro 
ko'chalarini kezib yurganimda mening qo'lim ga ushbu kitobga Forobiy 
to m o n id a n y o zilgan izoh tu sh ib q o ld i. M en uni b ir m a rta o 'q ib
chiqqanim dan so'ng avval yod bo'lib ketgan bo'lsa-da, menga tushunarsiz 
bo'lgan «M etafizika» asari mazmuni ayon bo'ldi-qoldi».
U sh b u b o b d a ham u lu g ‘ m u ta f a k k irn in g h a y o tid a n la v h a la r
keltirishim izning boisi, o 'ta kuchli ilm sohibi b o 'lg an bu olim n in g 
deontologiya prinsiplariga chuqur am al qilganligini ko'rsatish edi.
X u lo sa q ilib a y tg a n d a , p s ix o g ig iy e n a , p s ix o p r o f ila k tik a va 
d eo n to lo g iy a p rin sip larig a rio y a qilish p six o terapev tik m u o la ja la r 
o'tkazishni osonlashtiradi.