S e d a tiv dorilar
Sedativ dorilar
(«sedatio»
- tinchlanish) psixonevrologik kasalliklarni
davolashda keng q o ‘llaniladi. Trankvilizatorlarga q arag and a,
sedativ
dorilar qo'rquv va xavotirlanish, m ushaklar tonusiga kam ta ’sir ko'rsatadi
ham da koordinatsiyani kam buzadi. Lekin kundalik miqdori oshib ketsa,
u y q u c h a n lik va b o 's h a sh is h k u z a tilish i m um kin . S e d a tiv d o rila r
torm ozlanish jarayonini kuchaytirib, q o 'zg 'alish jarayoni va nevrotik
belgilami
pasaytirib, markaziy asab tizimining faoliyatini boshqaradi.
Sedativ dorilar analgetiklar va boshqa psixotrop dorilarning t a ’sir
kuchini oshiradi. Sedativ dorilarga, asosan, o'sim liklardan tayyorlangan
turli d o riv or vositalar kiradi. Bular valerian ekstrakti, novopassit va
hokazolardir.
Nootrop
dorilar
«Nootrop» atamasi 1972-yili piratsetamni kashf qilgan olim K. Jiurjea
tomonidan taklif etilgan. Shu yildan boshlab miyaning integrativ funksiyasi,
xotira va diqqatni yaxshilovchi, aqliy faoliyatni tiklovchi dorilar
nootroplar
deb atala boshlandi. Nootroplarning oliy ruhiy funksiyalarga ijobiy ta ’sirini
e ’tiborga olib, ular psixotrop dorilar guruhiga kiritildi. Keyinchalik yangi
va yangi nootrop dorilar ishlab chiqarila boshlandi va ularning nomlanishi
ham o'zgardi. Nootroplarning aksariyati hozirgi kunda
serebroprotektor,
neyroprotektor, neyrotrop dorilar
deb ham ataladi.
F arm a k o lo g ik xususiyati b o 'y ic h a n o o tro p la r boshqa p six o tro p
dorilardan farq qiladi. Ular kuchli sedativ ta ’sirga ega emas. N ootroplar
bosh m iyada neyronlararo o'tkazuvchanlikni osonlashtiradi, ikkala yarim
shar orasidagi funksional buzilishlarni tiklaydi,
integrativ jarayonlarni
y a x sh ila y d i, re tik u ly a r f o rm a ts iy a n in g fa o liy a tin i k u c h a y tira d i.
Shuningdek, bu dorilar markaziy neyronlardagi energetik jarayonlarni,
ishemiyaga uchragan asab to'qim alarining glyukoza va kislorod bilan
ta ’minlanishini yaxshilaydi. N ootroplar markaziy neyronlardagi b irq a to r
m etabolik jarayonlarni faollashtiradi. Buning natijasida intellektual va
mnestik funksiyalar faollashadi.
N ootroplarning antigipoksik va m etabolik ta ’siri
bu dorilarni bosh
miyaning deyarli barcha kasalliklarida keng qo'llashga yo'l ochib berdi.
Bu dorilarning bosh miyada qon aylanishini yaxshilash xususiyati ularning
ikkilamchi t a ’siridir. N ootroplarning yana bir ijobiy xususiyati - zaharli
t a ’sirining o 't a pastligidadir. Bu xususiyat tajriba qilib k o 'rilg a n va
tasdiqlangan. Klinik tibbiyotda ham piratsetam va uning analoglaridan
zaharlanishlar deyarli qayd qilinmagan.
362
Nootroplarning ta ’sir mexanizmlari ham batafsil o ‘rganilmagan. U lar
bosh m iya neyronlariga t a ’sir qilad i, lekin spinal n eyronlarga t a ’sir
k o 'rsatm ay d i. Shuning uchun n o o tro p la rn i
orqa miya k asallik larid a
tavsiya qilish befoydadir. N ootroplar antidepressantlam ing ta ’sir kuchini
oshiradi. Shuning uchun ham ularni depressiyalarni davolashda keng
qo'llasa bo'ladi. Somatovegetativ, nevrotik va psixosomatik sindrom larda
ham nootroplardan foydalanish sam arali natijalar beradi. N ootroplarning
yurak ishemik kasalliklarida ham foydali t a ’siri haqida m a’lum otlar bor.
N ootroplar psixogen va ishemik kardialgiyalarda ham foydali vositadir.
Bu dorilar bolalarda uchraydigan aqliy zaiflikni davolashda ham keng
tavsiya qilinadi. M arkaziy asab tizimining turli zaharlanishlarida (spirtli
ichimliklar, morfin, barbituratlardan) uchraydigan deliriylar, abstinent
sindrom larda piratsetam ni paren teral yuborish
zaharli m oddalarn ing
n e y ro n la rg a salbiy t a ’sirin i p a s a y tira d i. S u ru n k a li a lk o g o liz m d a
nootroplarni uzoq vaqt tavsiya qilish ruhiy buzilishlarning oldini oladi.
N o o tro p dorilarning vakillari ju d a k o 'p d ir: piratsetam (nootropil),
aminalon, fenibut, pantogam , entsefabol, sermion va hokazo.
Download
Do'stlaringiz bilan baham: