Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik

Kechishi va natijasi. 
Bipolyar affektiv buzilishning kechishi turlicha bo‗lishi 
mumkin. Kechish turi kasalik bosqichlari, soni, davomiyligi bilan belgilanadi. 
BABning bipolyar (depressiv va maniakal xurujlarning almashinuvi) va 
monopolyar (faqat depressiv yoki faqat maniakal xurujlar) shaklida kechishi ko‗p 
tekshiruvchilar tomonidan tan olingan.
Kontinual (davomli) tarzda kechishi mumkin. Bunda depressiv holat yorug‘ 
oraliqsiz (intermissiyasiz) Maniakal xolatga o‗tadi, xurujlar bir necha kundan 
yarim yilgacha davom etishi mumkin, ba‘zida bir yil va undan ham ortiq davom 
etadi. O‗rta yoshdagi bemorlarda xurujlar 2 oydan b oygacha davom etishi 
mumkin. Yoshi ulg‗aygan kishilarda kasallikning xurujlari o‗zoqroq davom etadi, 
yorug‘ kunlar qisqaradi. Bundan tashqari, bu yoshda kasallik o‗ziga xos 
ko‗rinishga ega bo‗ladi, asosan Vasvasa g‗oyalari kuzatib yurish, ipoxondrik holat 
(depressiv bosqichda) gallyutsinatsiyalar paydo bo‗lish hisobiga vujudga keladi.
Vasvasa, gallyutsinatsiya, ongning xiralashuvi bilan kechuvchi depressiv faza 
fantastik melanholiya deyiladi. Maniakal qo‗zg‗olish cho‗qqisida ongning 
xiralashuvi chalkash maniyalar haqida fikr yuritishga imkon beradi. BAB ning 
atipik ko‗rinishlarini tushuntirishda bir qator holatlarga, konstitutsional omilga, 
aralash irsiyatga, hamroh bo‗lgan somatik kasalliklarga, neyroendokrin 
buzilishlarga, gipertireozga va xafaqon kasalliklariga e‘tibor beriladi.
BAB kechishining boshqa ko‗rsatkichi intermissiyaning davomiyligi ham keng 
chegaralarda o‗zgarib turadi. 1. Augst va mualliflari bergan ma‘lumotlarga 
qaraganda (1970) 54% hollarda bemorlar o‗z xayotida o‗rtacha 7 bosqichni 
kechirar ekanlar. Ko‗pincha bemor хаётида bir yoki ikki kasallik davrini 10—20 
yil oraliq bilan kechirishi mumkin. Bir holatda boskichlar to‗g‗ri alma-shinadi va 
bir yilning bir faslida va vaqgida (ko‗pincha bahor va ko‗zda) kaytalanadi. Shu 

---

191 
bilan birga Bipolyar affektiv buzilish kechishida shunday davrlar ham bo‗ladiki, 
unda yorug‘ oraliq amaliy jihatdan bo‗lmaydi va bosqichlar birining ketidan biri 
qaytarila beradi.
BAB uchun xurujlar orasida ruhiy sog‗ligining to‗la tiklanishi xos. Bemorlar 
psixozdan to‗la chiqadi (sog‗lomlashadi), Kasallikka qadar qanday bo‗lsa, shunday 
bo‗lib qoladi. Bunday holatlarni intermissiya deb nomlash qabul qilingan.
Har bir xuruj holatining oqibati yaxshidir. Depressiya yoki maniakal holatlar og‗ir 
kechishiga qaramasdan ular to‗la qaytadi va o‗zidan so‗ng asorat qoldirmaydi. 
Kasallikka nisbatan bir butun qilib olinganda oqibati haqida ehtiyot bo‗lib 
gapirmoq lozimdir. Bosqichlar kaytarilib turadi, ёш oshib borgan sayin davomliroq 
va og‗irroq kechadi, ba‘zida murakkab klinik ko‗rinishlar kuzatiladi. Depressiya 
holatida bemorlar o‗ziga-o‗zi suiqasd qilib o‗ldiradilar. Barcha ruhiy bemorlar 
orasida o‗ziga suiqasd qiluvchi BAB kasallar 11% ni tashqil etadi. (R. G. Lipanov, 
1970). Kasallikning xurujlari depressiya holatida ovqat yemasliklari, og‗ir tan 
jarohatlari hosil bo‗lishi bilan, ayniqsa kariyalarda xavflidir. Yo‗qdosh bo‗lgan 
kasalliklar ahvolni yanada mushqo‗llashtirishi mumkin.
Ko‗pgina olimlar Bipolyar affektiv buzilishlarning Atipik ko‗rinishlari borligini 
axtaradilar. Atipik ko‗rinishlar bo‗lishini premorbid kasalliklar va boshqa 
omillarga bog‗laydilar. 
Kasallikning atipik ko‗rinishi uning klinik alomatlaridan biri bo‗lishi mumkin. 
BAB ga xos bo‗lmagan elementlar qo‗shilishidai ёки boshqa ruhiy kasallikning 
belgisi bo‗lishi mumkin. O‗zga hollarda kasallik boshidan boshlab atipik kechadi, 
bu esa tashxisning to‗g‗riligiga jiddiy gumon tug‗diradi. Yana boshqa holarda 
o‗ziga xos klinik ko‗rinishi rivojlanuncha orada atipik kechadi. Kechishi bo‗yicha 
attik holat og‗ir kechayotgan, Bosqichlarning oraliq davrida yerug‗ kunlar 
bo‗lmaydigan, avalgi mualliflar bo‗yicha Surunkali maniyalar deb nomlanuvchi 
uzun fazali kasallik hisoblanadi. Bosqichlar atipiyasi psixopatologik alomat 
ko‗rinishlariga vasvasa g‗oyalari, gallyutsinatsiyalar, yopishqoq holatlarning 
qo‗shilishidan bo‗lib, BAB klinikasini og‗irlashtirib yuboradi. 

---

192 
Ko‗pincha qo‗yidagi atipik fazalar uchraydi. Senestoipoxondrik depressiya – 
depressiyaning tananing turli qismlarida uchraydigan senestopatik sezgilar bilan 
qo‗shilishi.
Klinik ko‗rinishi bo‗yicha bularga depressiv ipoxondrik-o‗ta qimmatli ipoxondriya 
shaklidagi depressiya yaqinlashib keladi. Ipoxondriya g‗oyalarining mazmuni 
shundan iboratki, bemor o‗zining sog‗lig‗i haqida o‗ta qayg‗uradi, ba‘zida ichki 
a‘zolari yuq degan darajagacha boradi, o‗lib qolishi mumkin emas, abadiy 
qiynoqqa mahkum etilgandek g‗oyalariga borib yetadi. Sindrom yanada rivojlansa, 
Kotar tomonidan tasvirlangan ulug‗vorlik vasvasiga tushib qolishi mumkin. 
Gallyutsinatsiya, vasvasa ,ongning sayozlashuvi Bilan kuzatiladigan depressiya 
хаёлий melanxoliya deyiladi. Yopishqoqlik paydo bo‗ladi va bu og‗ir kechadi . 
Ko‗pgina holtlarda yopishqoqlik kontrast tavsifga ega bo‗lib,bemor vaziyatlariga 
qarama –qarshi bo‗ladi yoki uning ruhiy kechinma va dunyoqarashlariga teskari 
bo‗ladi. Bir bemor o‗zi qo‗rqadi, qizini ko‗rsa bo‗g‗ib qo‗yishi yeki qiziga pichoq 
tig‗i Bilan urish xohishi paydo bo‗ladi .Yopishqoqlik yopishqoq esdaliklar sifatida 
paydo bo‗lishi, odatda ,bemor uchun noqulay yeki yuzaki voqyealar ko‗rinishida 
bo‗lib,xatto suitsidal fikrlar ham hayoliga keladi .Bu holat ayniqsa bmorlar 
tomonidan ertalablari kuchli qichima hosil qiladi va qechqurunga borib biroz 
kamayadi . Yopishqoqlikning paydo bo‗lishi bosqichlarning klinik ko‗rinishini 
og‗irlashtiradi ,uzoq davom etishga moyillik va davolashga rezistentlik 
(chidamlilikni ) paydo qiladi .