Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik

gipobuliya
termini bilan aniqlanadi. Faollikning pasayish darajasi 
turlicha bо‗lishi mumkin – e‘tiborsizdan, kо‗proq sub‘ektiv kechuvchi, aspontanlik 
bilan chegaraviygacha. Gipo- va abuliya – nozologik spesifikadan mahrum bо‗lgan 
buzilish. Turli psixik va somatik kasalliklarda, shaxs buzilishida, bosh miyasining 
organik shikastlari natijasida, narkomaniyada uchraydi. 
Gipodinamiya va asteniya singari о‗xshash tushunchalarni chegaralash 
kerak. Klinik rejada ular kо‗pincha aralash ma‘noda bо‗ladilar: asteniya kо‗pincha 
gipodinamiya bilan birga keladi. Ammo, bunaqa hamma vaqt ham bо‗lavermaydi. 
Asteniyaning giperstenik variantida, 
masalan, faollikning kuchsizlanishi 
kuzatilmaydi. Latentlik holati yuqori holdan toyishda birga kechmaydi. Bundan 
kelib chiqadiki, kо‗rsatilgan tushunchalar (ularga taalluqli bо‗lgan klinik kо‗rinish) 
ularning tashqi mos kelishida identik hisoblanmaydi. 
Giperbuliya
– faoliyatga kо‗pincha о‗zgaruvchan mayllarning turli 
xilligining kо‗pligi faolligining ortiqchaligi holati, shu jumladan maqsadga darhol 
erishishga impulsiv erishishdir. Tabiiy mayl harakatga soladi. Maqsadlarni birini 
ikkinchisi ortidan tez almashtirish, vaziyatli reaksiyalarni kо‗pligi faoliyatni kam 
mahsuldor qilib qо‗yadi. Qisman engil holatlardagina mahsuldorlik faolligini 
oshirish kо‗tarilishi mumkin. Faollikni shiddatli oshishida haotik psixomotor 
asabiylashish holati yuzaga keladi. 
Yoshi katta bemorlarda giperbuliya Maniakal holatlarda, turli kasalliklarda, 
psixik asabiylashishda kuzatiladi. Bolalar psixopatologiyasida giperdinamik 
sindrom markaziy asab tizimining organik shikasti asoratlari – rezidual -organik 

---

9 
asab-psixik buzilishlar bilan bog‗laydilar. Bundan tashqari u epilepsiyada, 
surunkali enpidemik ensefalitdan shizofreniyada, aqliy zaiflikda, nevrotik 
buzilishlarda, shu jumladan Kramer-Pollnov (bu erda u doimiy zо‗rlovchi 
harakatlar va oshib boruvchi demensiya bilan hamoxangdir) sindromi strukturasida 
ta‘riflangan. 1,5 dan 15 yoshgacha bо‗lgan bolalarda uchraydi, ayniqsa kо‗proq 
maktab yoshigacha bо‗lgan bolalarda boshida va oxiridagi yoshda ayniqsa aniq 
uchraydi (Kovalev, 1979). 
Parabuliya
– xulq patologiyasi sabablarini shakllanishi mexanizmining 
buzilishidan kelib chiqadi. Sabab bunda shakllanmay, ichki tabiiy ehtiyojning 
adekvat bо‗lmagan holatidir. Xulqidagi chetlashish turlicha bо‗lishi mumkin: 
impulsiv, reactiv, bema‘ni va katotonik bemorlarning prozektik xarakati. Xulqning 
aniq sabablari bu erda yо‗q, bu ma‘nosiz harakatlar (Kerbikov, 1949). Ularga 
fikrlash patologiyasi bilan bog‗langan va paragnomen termini bilan belgilangan 
―g‗alati harakatlar‖ yaqinlashadi (Brzezicki, 1950). Shunday qilib, bemor 
mushukni ikkiga arralaydi, chunki ―bо‗linish – tabiat qonuni‖. 
Mazmunning sо‗zli formulasida ―nutqli kuzatish‖ mavjud, harakatning 
verbal soyasi. Bemor buni amalga oshirishi uchun uni nima majbur etdi, 
aniqlashning imkoni yо‗q, chunki bu harakatlar aldovli qabul va vasvasa bilan 
asoslangan va nutq xulqining psixotik motivasiyasidan kelib chiqadi. Oxirgisi 
shunga asoslanganki, bunda bemor real о‗rniga undagi о‗zining kasal ―Men‖ ni 
qabul qiladi. Vasvasali ta‘qibda ―qutqariladi‖ yoki tashlanadi, unga aniq bir narsa 
havf solayotganligidan emas, balki unga bu tuyuladi.