Psixalogiya

YAlpi qo‘shilgan qiymat (YAQQ) – iqtisodiy faoliyatning muhim ko‘rsatkichi bo‘lib, u ishlab chiqarish hisoblamasining balanslashtiruvchi moddasi hisoblanadi va ishlab chiqarish bilan oraliq iste’mol orasidagi farq sifatida aniqlanadi. Agar ishlab chiqarish asosiy baholarda (mahsulotlarga subsidiyalar qo‘shilib, soliqlar ayrilgan holda) baholangan bo‘lsa, YAQQ ham shu baholarda baholanadi, agar u ishlab chiqaruvchi bahosida baholangan bo‘lsa (mahsulotlarga soliqlar qo‘shilib, lekin qo‘shilgan qiymat soliqlari, subsidiyalarni hisobga olmagan holda) YAQQ xam shu baholarda baholanadi. Keng ma’noda barcha sektor va tarmoqlar YAQQ yig‘indisi YAlpi ichki mahsulotga teng. Ammo amalda YAIM va YAQQni baholashdagi o‘ziga xos xususiyatlarni e’tiborga olib ular orasidagi bog‘lanishni quyidagicha izohlash mumkin:
GDP=VA+N-S
Bunda GDP – yalpi ichki mahsulot
VA – asosiy baholarda hisoblangan iqtisodiy barcha sektorlarning yalpi qo‘shilgan qiymati N – mahsulotlarga bo‘lgan barcha soliqlar summasi
S – mahsulotlarga bo‘lgan subsidiyalar
Agar YAQQ ishlab chiqaruvchi bahosida baholangan bo‘lsa, YAQQ va YAIM orasidagi bog‘lanish quyidagicha bo‘ladi:
GDP=VA+VAT+V
Bunda VA – ishlab chiqaruvchilar bahosida hisoblangan iqtisodiyotning barcha sektorlari yalpi qo‘shilgan qiymati
VAT - qo‘shilgan qiymat solig‘i
V – import solig‘i – import subsidiyasi
YAlpi qo‘shilgan qiymat ko‘rsatkichiga asosiy kapital iste’moli harajatlari ham qo‘shilgani uchun uni yalpi ko‘rsatkich deyiladi. Asli uni qo‘shilmaslik kerak edi, ammo uning xajmini MHT talabi darajsida yoki tiklashdagi qiymati bo‘yicha doim ham aniqlab bo‘lmaydi.
Daromadlarni hosil bo‘lishi hisoblamasi YAQQni qanday elementlarga ajralishini ko‘rsatadi. YAQQning asosiy elementlari hisoblamasining chap qismida keltiriladi.

2. Daromadlarni hosil bo‘lishi

Foydalanish	Resurslar
Ish haqqi Ishlab chiqarishga boshqa soliqar Asosiy kapital istemoli Foyda (aralash daromad) 1-2-3-4	1. YAlpi qo‘shilgan qiymat
Jami foydalanilgan	Jami resurslar

Ish haqqi ikki komponentdan tashkil topadi: ish haqqi va ijtimoiy sug‘urta ajratmalari. Ish xaqqi YAQQni yaratishda qatnashgan rezidentlar va norezidentlarga to‘langan ish haqqini bildiradi (masalan, mamlakatda vaqtincha turgan xorij mamlakatlar ishchilariga to‘lovlar).