«Психология» маъруза матни Annotatsiya

Asosiy sifatlr	xolerik	sangvinik	Flegmatik
Melanxolik
1.Senzitivlik	Past	Past	Past	Yuqori
2. Reaktivlik	Yuqori	Yuqori	Past	Past
3. Faollik	Yuqori	Yuqori	Yuqori	Past
4. Reaktivlik va faollik munosabati	R > f	Og`ir vazmin	F > r	Past faollik o`rta reaktivlik
5. Reaktsiya turi	Tezlashgan	Tezlashgan	Sekinlashgan	Sekinlashgan
6. Plastiklik	-	+	-	-
7. Rigidlik	+	-	+	+
8. Ekstravertlik	+	+	-	-
9. Introvertlik	-	-	+	-
10. Emotsional ko`zg`aluvchanlik	Yuqori	Yuqori	Past	Sekinlashgan

Temperament turlarining batafsil psixologik tavsifi quyidagilardan iborat:

Sangvinik - bu tipdagi temperamentga ega bo`lgan shaxs odamlar serharakat tez ta’sirlanuvchi bo`ladilar, biror faoliyatga va g`ayrat bilan kirishib, tez sovib ketishlari ham mumkin (lotincha - qon qismlarining zaruriy nisbati). Yuqori reaktivlik, besabab haxolab kulishi mumkin, arzimagan narsa qattiq jaxlni chiqarishi kuzatiladi. Uning yuzidan kayfiyatini bilishi mumkin. Diqqatni tez to`playdi. Yuqori faollik juda harakatchan, faol, uzoq vaqt ishlab charchamasligi mumkin, tartibli-intizomli. Odamlar bilan juda tez kirishadi, holatga tez ko`nikadi.
Xolerik - bu temperamentga ega bo`lgan kishi, tez g`ayratli ishga ehtiros bilan kirishadigan lekin muvozanatsiz, tez jahli chiqadigan odam (lotincha chole – o`t). Pastsenzitivlik, yuqori reaktivlik va faollik. Reaktivlik faollikdan yuqori. Shuning uchun kutilmaganda portilovchan, qiziqqon, betoqat. Tez qo`zg`aluvchan, u mimika jestlarida ifodalanadi. Qat’iy, tez insonlarga nisbatan intiluvchan.
Flegmatik - temperamentga ega bo`lgan odam osayishta, o`zini og`ir vazmin tutadi, barqaror kayfiyatli odam (yunoncha rhelagma - boglam). Past senzitivlik, kuchsiz emotsionallik, kuldirish, jahlini chiqarish, xafa qilish qiyin. Harakatlari ifodasiz, ishchan, faollik reaktivlikdan ustuvor. Bir ishdan ikkinchi ishga sekin o`tadi. Yangi ish vaziyatga sekin ko`nikadi.
Melanxolik - bu temperamentga shaxs kayfiyatli harakatlari sekin, chuqur hamda barqaror emotsional qo`zg`aluvchanlik va kam nerv psixik aktivlik bilan xarakterlanadi. Melonxolik temperamentlik kam harakat, kam gap, hissiyoti chuqur va barqaror bo`lsa ham hissiyoti sifatdan yaxshi ifodalanadigan kishilar bo`ladi. Biroq ular ishga kira boshlagan ishlarni oxirigacha etkazadilar ( yunon melaine chole). Rigid, introvert.
4. Temperament bir guruh xususiyatlarning o`zida birlashtiradi. Har bir insonda bir necha temperamentida o`ziga xos takrorlanmas xususiyatlar mavjud. Bir insonda bir necha temperament xususiyatlarini ko`rish mumkin. Masalan, xolerikda flegmatik va melanxolik xususiyatlari, sangvinikda xolerik va flegmatik xususiyatlari namoyon bo`ladi. Lekin bir xarakter xususiyatlarining ustvorligi asosida odamni u yoki bu tipiga kiritish mumkin. Temperament xususiyatlari ham tashqi ta’sir, hayot jarayonida, tarbiya ta’sirida o`zgarishi mumkin. Har bir temperamentda ijobiy va salbiy xususiyatlar mavjud. Ijobiylarini rivojlantirish, salbiylarini esa boshqarish lozim. Rivojlantirishning birinchi yo`li temperament xususiyatiga xos faoliyatni tanlash. Ikkinchi yo`li qo`yiladigan talablarni individuallashtirishdir.
Lekin eng asosiy yo`li bu faoliyatning individual uslubini shakllantirish bo`lib, bunda temperament xususiyatlarini bilish jarayonlari, muloqot va xatti-harakatda namoyon bo`lish hisobga olinadi. Shu ma’noda ko`p stanokchi to`quvchilarning ishini kuzatish natijalari diqqatga sazovordir (Klimov tadqiqoti). Tadqiqotdan shu narsa ma’lum bo`ldiki, bir necha stanokda ishlashda nerv sistemasi harakatchan tipdagi ham, harakatsiz tipdagi xodimlar yuksak ijobiy natijaga erishishi aniqlandi. Temperamentni harakatchanligiga ko`ra qarama-qarshi xususiyatli kishilar bir xil mehnat vaziyatida turlicha harakat taktikasiga murojaat qilishlari aniqlandi. Ish usullari, uslubi xodimlarning individual xususiyatlariga to`g`ri kelsagina, ishda natijaga erishiladi. Shunday qilib, temperament foliyatning individual uslubini belgilaydi.
Faoliyatning individual uslubini psixologlar V.S.Merlin va E.A.Klimov o`rgangan. Agar kishi o`z temperamentiga mos ravishda o`zining yaxshi natijalariga erishishga yordam beradigan yo`llari va usullarini faol izlasa, individual uslublari ishlab chiqiladi va rivojlanib boradi. Faoliyatning individual uslubini ishlab chiqarishda eng yaxshi o`quvchilarda, sportchilarda aniqroq namoyon bo`ladi.
Temperamentning o`ziga xos xususiyatlari o`quv mashg`ulotlari va mehnatda seziladi. Ta’lim tarbiya jarayonida individual, psixologik jihatdan asoslangan yondashuvni amalga oshirish uchun ularning temperament xususiyatlarini to`g`ri tasavvur qilish va bilish lozim. O`qo`vchining rivojlanish sharoitlarini bilgach, uning har xil holatdagi xulqi va faoliyati to`g`risidagi ma’lumotlarni solishtirib, tasodifiy xulq-atvorini, odatlarini, temperamentning asosiy belgilaridan ajratish mumkin.
O`quvchini temperamentning m’lum bir tipiga kiritish uchun unda quyidagi fazilatlarning u yoki bu tarzda ifodalanganligiga ishonch hosil qilish lozim.

1. 
   Faollik
   
2. 
   Emotsionallik
   
3. 
   Motorikaning o`ziga xos xususiyatlari.
   

Temperamentning har bir tipi ham ijobiy ham salbiy psixologik xususiyatlarda o`zini namoyon qilishi mumkin.