Программное обеспечение (ПО)

Axborot jarayonlarining dasturiy ta’minotlari

• Dasturiy ta’minot

• Apparat tamiynot
• (hardware)

• Dasturiy ta’minot
• (software)

• Dasturiy ta’minot

• Amaliy dasturiy ta’minot – foydalanuvchi o’z masalalarini echishga mo’ljallangan dasturlar
• matn redaktorlar
• grafik redaktorlar
• ma'lumotlar bazası …
• Tizimli dasturiy ta’minot –foydalanuvchi va dasturlarning apparat muhiti bilan o’z aro aloqasini taminlaydi
• operatsion sistemalar
• drayverlar
• utilitlar
• Dasturlash sistemalari – yangi dasturlar yaratish vositalari. Foydalanuvchining dasturlari – foydalanuvchilar o’zlarining shaxsiy ixtiyoji uchun tuzadi.

• Dasturiy ta’minot

• Apparat ta’minot
• (hardware)

• sistemali DT

• amaliy DT

• Dasturlash
• sistemalari

• Foydalanuvchilar

• Dasturchilar

• Amaliy DT. Matnlar bilan ishlash

• Matn redaktorlari– matnli hujjatlarni bezashlarsiz tahrirlash
• Bloknot – fayllar *.txt
• Matnli protsessorlar– matnli hujjatlarni tahrirlash uchun
• WordPad – fayllar*.doc (matn + rasmlar)
• Word – fayllar*.doc, *.docx (matn + rasmlar + jadvallar + avtofiguralar + diagrammalar …)
• OpenOffice Writer – fayllar*.odt

• Amaliy DT. Rasmlarni qayta ishlash

• Grafik redaktorlar
• Rastrli:
• Paint – fayllar *.bmp (*.gif, *.jpg)
• Adobe Photoshop – fayllar *.psd
• Gimp –
• Paint.NET –
• Vektorli:
• CorelDraw – fayllar *.cdr
• Adobe Illustrator – fayllar *.ai
• Inkscape –
• OpenOffice Draw – fayllar*.odg

• Amaliy DT.

• Video redaktorlar (fayllar *.avi, *.mpg, *.wmv)
• Movie Maker (Windows tarkibida)
• Pinnacle Studio
• Adobe Premier
• Bosib chıqarish sistemalari – bosma materiallarini tayyorlash uchun (gazeta, kitoblar, bukletlar)
• Microsoft Publisher
• QuarkXPress
• Adobe InDesign

• Offisga mo'ljallangan DT

• Elektron jadvallar– jadvalli ma’lumotlar ustida hisob-kitob ishlarini bajarish uchun
• Microsoft Excel – fayllar *.xls, *.xlsx
• OpenOffice Calc – fayllar *.ods
• Ma’lumotlar bazasini bosqarish sistemasi
• Microsoft Access – fayllar *.mdb, *.accdb
• OpenOffice Base – fayllar *.odb
• Taqdimotlar yaratish
• Microsoft PowerPoint – fayllar *.ppt, *.pptx
• OpenOffice Impress – fayllar *.odp

• Internetda ishlash uchun DT

• Brauzerlar – ekranda Web-sahifani ko’rish uchun
• Internet Explorer
• Mozilla Firefox
• Opera
• Chrome
• Pochta programmalari– e-mail qabul etish va jo’natish
• Microsoft Outlook Express (Windows tarkibida)
• Microsoft Outlook
• TheBat
• Mozilla Thunderbird

• Operatsion sistemalar

• Operatsion sistema (ОS) – bu foydalanuvchilarga va amaliy dasturlarga kompyuterning apparat qurilmalari bilan qulay interfeysni ta’minlovchi dasturlar kompleksi.
• ОS nıng bajardigan funktsiyalari:
• Tashqi qurilmalar bilan malumot almashish;
• Fayllar sistemasi bilan ishlash (fayllar, papkalar);
• Dasturlarni yuklash va o’rnatish;
• Kompyuterni tekshirish, xatolarni qayta ishlash;
• Resurslarni taqsimlash (protsessor, xotira, tashqi qurilmalar).

• Operatsion sistema tarkibi

• OS yuklovchi bu – yuklovchi diskning 0 sektorida joylashgan uncha katta bo’lmagan dastur, uning vazifasi OS ning asosiy bo’limini (yadro) xotiraga yuklaysh.
• Xotirani taqsimlash sistemasi
• Kiritish va chiqarish sistemasi (BIOS = Basic Input and Output System), sistema platasining flesh-xotira mikrosxemasida
• Yuklanish paytida testlash;
• diskga yozish va o’qish;
• klaviatura, monitor, printer bilan ma’lumot almashish;
• kalendar va soat;
• Kompyuterni sozlash.
• buyruq protsessor (command.com, cmd.exe)
• klaviaturadan kiritilgan buyruqlarni bajaradi;
• boshqa dasturlarning yuklanishini va bajarilishini ta’minlaydi.

• Operatsion sistema tarkibi

• utilitlar (lat. utilitas – foyda) – bu kompyuterni tekshirish va sozlash uchun mo'ljallangan xizmat ko’rsatish dasturlari:
• diskni qismlarga ajratish (fdisk.exe);
• diskni formatlash (format.com);
• diskni tekshrish (testlash) (chkdsk.exe);
• reestrni tahrirlash (regedit.exe);
• aloqani tekshirish (ping.exe).
• driver (англ. driver – haydovchi) – bu doimiy xotira qurilmalarida joylashadigan va tashqi qurilmalar bilan ma’luwmot almashishni ta’minlovchi dastur (Windows NT/2000/XP/7/10 larda *.sys fayllar)
• Videokarta drayveri, soundkarta drayveri, tarmoq kartasi drayveri, printerning drayveri, skanerning drayveri, …

• OS turlari

• Bir masalali – har bir momentda faqat bitta masala (dastur) bajariladiı, u kompyuterning barcha resurslarini ishlatadi.
• Masalan: MS DOS, DR DOS, PC DOS
• Ko’p masalali – bir vaqtning o’zida bir nechta masalalar bajariladi; OS masalalar orasida protsessorning vaqt kvantlarini (mumkun bo’lgan eng kam vaqt) taqsimlaydi.
• Windows 95/98/Me
• Windows NT/2000/XP/2003/Vista/7/8/10
• UNIX – qulay tarmoq OS
• Linux – bepul UNIX
• QNX – real vaqttagi OS

• OS turlar

• Bir foyalanuvchi – har bir momentde kompyuter bilan bitta foydalanuvchi ishlaydi, u kompyuterning barcha resurslarini oladi.
• Ko’p foyalanuvchi – kuchli kompyuter bilan bir vaqtda bir nechta foyalanuvchilar ishlaydi. terminal = monitor+ klaviatura

• terminal

• terminal

• terminal

• terminal

• OS tarkibiga kirmaydigan utilitlar.

• antivirus dasturlar
• AVP (Antiviral Tookit Pro), Е. Касперский, www.avp.ru
• DrWeb, И. Данилов www.drweb.com
• Norton Antivirus www.symantec.com
• McAfee www.mcafee.com
• NOD32 www.eset.com
• arxivatorlar – fayllarni siqish uchun mo’ljalangan dasturlar
• WinRAR (Е. Рошал) – arxivlar *.rar, *.zip – www.rarsoft.com
• WinZIP – arxivlar *.zip – www.winzip.com

• OS tarkibiga kirmaydigan utilitlar.

• Sistema haqida ma’lumot olish
• Everest
• SiSoft – biypul www.sisoftware.net
• skanerlovchi (MiraScan, EpsonScan)
• CD va DVD larga yozish uchun dasturlar
• Nero Burning ROM www.nero.com
• DeepBurner Free – biypul www.deepburner.com
• UltraISO - https://www.ultraiso.com