|
Global Humanity Congress
2
nd
International Multidisciplinary Scientific Conference
Hosted from Spain
https://conferencepublication.com
September 10
th
2021
Urushlar dastlab qoʻshni yerlarga chopqun qilish va asir olish xarakterida boʻlgan.
Biroq davlatning kuchayishi, qoʻshin miqdorining oʻsishi, tajri-baning oshishi va chopqun
qilishdan qoʻshni mamlakat va xalqlarni bosib olishga oʻtilishi bilan oddiy urush olib borish
sanʼatga aylana boshlagan. Strategiya urush olib borish sanʼati sifatida, asosan, Sharqda
vujudga kelgan. Qad. Sharq qoʻshinlarining urush olib borish sanʼati, asosan, son jihatdan ortiq
qoʻshin bilan dushmanni tor-mor etishga qaratilgan. Koʻchmanchi xalqlar (skiflar, saklar,
massa-getlar va boshqalar) kuchli dushman hujum qilganda koʻpincha mamlakat ichkarisi
tomon atayin chekinganlar. Ular yoʻllarida uchragan joylarni vayron qilib, kichik otliq qismlar
bilan dushmanga betoʻxtov hamla qilib uni holdan toy-dirganlar, soʻngra qarshi hujumga
oʻtganlar. Strategik mudofaa (chekinish) va strategik hujum (qarshi hujumga oʻtish)ning
shunday turini birinchi boʻlib Qora dengiz boʻyi skiflari miloddan avvalgi 512 yilda Doro! bos-
qini davrida qoʻllaganlar. Saklar ham Doro 1 ga qarshi raqibni choʻl-biyobonlarga hiyla bilan
boshlab borish takti-kasini qoʻllashgan (qarang Shiroq). Ulardan oʻrnakolib miloddan avvalgi
53 yilda parfiyaliklar rimliklarning M.Krass boshchiligidagi qoʻshinini Karri jangit yakson
qilganlar.
Jahon Harbiy sanʼati taraqqiyotida turkiy xalqlar mumtoz oʻrinni egallaganlar. Mashhur
arab adibi Johiz (775—868) ning "Manoqib al-atrok" ("Turkiy xalqlarning xislatlari") asarida
"Sosoniy forslar barcha xalqlardan davlatni boshqarish sanʼatida, xitoyliklar —
hunarmandlikda, yunonlar — ilm-fanda va turkiylar harbiy ishda ustundir", deb yozadi.
Qadimda sak jangchilarining qalin kigizdan tikilgan, choʻqqi qalpoqlari boʻlgan. Ular
oʻzlari tayyorlagan kamon va xanjar(akinak) bilan, shuningdek, oyboltalar (sagarislar) bilan
qurollanganlar. Saklar mohir tirandoz edilar. Sak suvoriylarining dovruti butun Sharqda
mashhur boʻlgan. Yunon-fors urushida, xususan, marafon jangida (miloddan avvalgi 490 yil)
sak otliq jangchilari alohida jasorat koʻrsatganlar. Qoʻshinning markazida forslar bilan yonma-
yon turib urushgan saklar afinaliklarning qatorini yorib oʻtib, ularni mamlakat ichkarisiga
qadar taʼqib etib borganlar. Biroq fors qoʻshinining qanotlari zaifligi tufayli qurshovga tushib
qolish xavfi tugilgan. Shu sababli orqaga chekinilgan. Sak suvoriylari jang paytida orqaga
oʻgirilib ham bexato otar edilar.
Miloddan avvalgi 329—327 yillarda Spitamen Aleksandr (Iskandar)ga qarshi partizan
urushi taktikasini qoʻllagan.
Miloddan avvalgi 3-asr oxirida hunlar hukmdori Mode xoqon harbiy islohot oʻtkazgan.
U anʼanaviy yengil otliq qoʻshinni ogʻir qurollangan otliq qoʻshinga aylantiradi. Gerodot
massagetlar qoʻshinidagi otliq jangchilarning ogʻir qurol-aslahalari boʻlganini qayd etgan.
Shunisi xarakterliki, keyinchalik bunday qurollanish odati Orol boʻylaridan sarmat-alanlar
orqali Sharqiy Yevropaga tarqalgan. Parfyanlar rimliklarga qarshi Karri jangida uni ilk bor
keng qoʻllashgan (qarang katafraktlar). Massagetlar yurtidan Moʻgʻuliston, Xitoy va Sibir (Ol-
toy)ga ogʻir qurollangan suvoriyga moʻljallangan baland boʻyli ajoyib jangovar otlar tarqalgan.
Hunlarning harbiy tartibiga binoan har bir ming kishidan iborat boʻlgan qoʻshinga mingboshi,
100 kishidan iborat qoʻshinga yuzboshi, 10 jangchiga — oʻnboshi boshchilik qilgan. Qoʻshin,
asosan, otliq askarlardan iborat boʻlgan. Hunlar qoʻshini 4 qismga boʻlinib, har bir qism
jangchilari maʼlum rangdagi otlarni mingan suvoriylardan ibo-rat boʻlgan. Qoʻshinning gʻarb
tomonida saf tortgan suvoriylar oq ot, sharqiy qismida — boʻz ot, shimolida — qora ot va
janubida sariq (saman) ot minib safda turganlar. Hunlarning otliq qoʻshini, asosan, kamon bilan
qurollangani uchun harbiy taktika va manyovrlarni ustalik bilan olib borgan. Dush-manga
oʻzlarini chekinayotgan qilib koʻrsatib, ularni aldab, uzoq masofagacha orqalaridan ergashtirib
borganlar. Dushman ularni taʼqib etib char-chagan paytda hunlar raqiblariga qoʻqqisdan hamla
qilib ularni tor-mor etganlar. Mabodo yengilib qolsalar, hunlar har tomonga tarqalib ketganlar.
Hunlarni taʼqib etuvchilar qochayotganlarning qaysi birini orqasidan quvishni bilmay
sarosimaga tushib qolgan paytlar koʻp boʻlgan. aynan hunlar davrida Osiyo choʻl minta-
qalarida Harbiy sanʼatning harbiytexnikaviy va tashkiliy sohalarida bir qator muhim
Do'stlaringiz bilan baham: |
