Print("Assalom alaykum")

01-DARS. KIRISH

Avvalgi darsimizning yakunida bir nechta kodlarni pythonda bajarib ko'rishni vazifa qilgan edik. Keling shu kodlarning natijasini ko'ramiz:

In [4]:
print("Assalom alaykum")
Assalom alaykum
Kutilganidek, yuqoridagi kod Assalom alaykum matnini konsolda ko'rsatdi. Keling endi keyingi kodni kiritamiz:
In [6]:
print(Xayrli tong!)
File "", line 1 print(Xayrli tong!) ^ SyntaxError: invalid syntax
Bu safar esa Xayrli tong! yozuvi o'rniga, Syntax Error (sinteksda xatolik) xabari chiqdi. Xatolik qayerda? Avval aytganimizdek, print() funktsiyasi matn yoki ifodalarni konsolga chiqarish vazifasini bajaradi. Lekin bu funktsiya to'g'ri ishlashi uchun bir nechta qoidalarga amal qilish lozim. Jumladan, agar konsolga matn chiqarmoqchi bo'lsak, matnimiz albatta qo'shtirnoq yoki (" ") yoki birtirnoq(' ') orasida yozlishi kerak. Demak Xayrli tong! so'zini konsolda chiqarish uchun to'g'ri kod:
In [7]:
print("Xayrli tong!")
Xayrli tong!
yoki
In [8]:
print('Xayrli tong!')
Xayrli tong!
bo'ladi.
Qo'shitrnoq yoki birtirnoq ishlatishning afzalliklaridan biri, agar siz chiqarmoqchi bo'lgan matnda ikkovidan biri qatnashgan bo'lsa, print() funktsyasida ikkinchisidan foydalanasiz. Keling quyidagi misolni ko'ramiz:
In [9]:
print('Men "Dell" markasidagi noutbuk sotib oldim')
Men "Dell" markasidagi noutbuk sotib oldim
Yuqoridagi matnda "Dell" so'zi qo'shtirnoq ichida eda. Bu matnni konsolga chiqarish uchun esa, print() funktsyasi ichida matnni birtirnoq ichiga oldik. Agar matnni bir necha qatorga bo'lib yozish talab qilinsa, uchtalik qo'shtirnoq (""" """) yoki birtirnoqdan (''' ''')foydalanish mumkin:
In [10]:
print("""Odami ersang, demagil odami,
Oniki, yo'q xalq g'amidin g'ami""")
Odami ersang, demagil odami, Oniki, yo'q xalq g'amidin g'ami
Qatorga bo'lishning yana bir usuli, qator so'nggida \n belgisini qo'yish.
In [11]:
print("Odami ersang, demagil odami,\nOniki, yo'q xalq g'amidin g'ami")
Odami ersang, demagil odami, Oniki, yo'q xalq g'amidin g'ami
Yuoqridagi matnni birtirnoq orqali ham konsolga chiqarish mumkinmi? Matndagi yo'q, g'am so'zlaridagi birtirnoqlar bunga to'sqinlik qilmaydimi? Qiladi. Buning oldini olish uchun esa matndagi birtirnoq belgisidan avval \ belgisini qo'yish lozim.
In [12]:
print('Odami ersang, demagil odami, \nOniki, yo\'q xalq g\'amidin g\'ami')
Odami ersang, demagil odami, Oniki, yo'q xalq g'amidin g'ami
Yuqoridagi kodga e'tibor bergan bo'lsangiz yo'q so'zi yo\'q ko'rinishida g'am so'zi esa g\'am ko'rinishida yozilgan. Umuman olganda \ belgisi har qanday mahsus belgi oldidan qo'yiladi.
Agar yuqordagi kodimizda \ belgisini ishlatmaganimizda natija qanday bo'lar edi?
In [13]:
print('Odami ersang, demagil odami,\nOniki, yo'q xalq g'amidin g'ami')
File "", line 1 print('Odami ersang, demagil odami,\nOniki, yo'q xalq g'amidin g'ami') ^ SyntaxError: invalid syntax
Keling shu o'rinda Syntax Error (sinteksda xatolik) haqida ham gaplashaylik.
SINTEKS XATOLIK (SYNTAX ERROR)
Har bir tilda orfografik va grammatik qoidalar bo'lgani kabi, dasturlash tillarining ham o'ziga yarasha qonun-qoidalari bor. Bu qoidalar to'plami sinteks (syntax) deb ataladi. Sinteks xatolik (Syntax Error) deb esa shu qoidalarning buzilishiga aytiladi.
Misol uchun keraksiz joyda qo'yilgan nuqta, vergul yoki bo'sh joy, shuningdek ma'lum funktsiyalar nomini xato yozish (print() o'rniga prit()), ochilmay yoki yopilmay qolgan qavs, noo'rin bo'shliq, qolib ketgan kalit so'z (keyword) kabilar ham Syntax Error hisoblanadi.
Syntax Error eng ko'p uchraydigan xatolik bo'lib, Python bunday xatolik bor dasturlarni bajarmaydi.
Biz darslarimiz davomida turli sinteks qoidalar haqida o'z o'rnida yana to'xtalamiz.
ARIFMETIK AMALLAR
Amaliyotga qaytamiz, print() funktsiyasi nafaqat matn, balki turli ifodalarni ham konsolga chiqaradi.
Keling quyidagi kodlarni ham bajaramiz:
In [14]:
print(2+4*2)
10
Python arifmetik amallarni bajarishda Matematika qoidalariga amal qiladi:

• 
  Qavs ichidagi amallar qavs ortidagilardan avval bajariladi
  
• 
  Darajaga oshirish (ildiz chiqarish) ko'paytirish va bo'lishdan avval bajariladi
  
• 
  Ko'paytirish va bo'lish, qo'shish va ayirishdan avval bajariladi
  
• 
  Boshqa holatlarda ifodalar chapdan o'ngga qarab bajariladi
  

Yuqoridagi misolda ham avval ko'paytirish (4*2=8), keyin esa qo'shish amali (2+8=10) bajarildi.
In [15]:
print(19/5)
3.8
Ko'rib turganingizdek, / belgisi bo'lish amalini bajaradi va natija har doim o'nlik son ko'rinishida bo'ladi (agarchi bo'lish amali natijasida butun son xosil bo'lsa ham):
In [16]:
print(20/5)
4.0
Bo'lish amalidan butun son ko'rinishidagi natija olish uchun // belgisidan foydalanamiz:
In [17]:
print(16//4)
4
In [18]:
print(10//3)
3
Amaliyotimizdagi keyingi kodni ham bajaraylik:
In [19]:
print(2**4)
16
Yuqoridagi ** belgisi darajaga oshirishni anglatadi, ya'ni 2**4 ifodasi 2 ning 4-darajasini beradi.
Pythonda oddiy arifmetik amallar quyidagi jadvalda berilgan.