«применение современных информационно коммуникационных технологий в проведении реформ в новом узбекистане»

«Yangi O‘zbekistonda islohotlarni amalga oshirishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalaridan foydalanish» mavzusida Xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya 
Andijon 
 
27-29 oktabr 2021 yil 
322 
Ma'lumotlarni normallashtirishga ko'plab yondashuvlar mavjud. Bu maydon 
qiymatlari uchun yakuniy lug'atdan foydalanish, matnni tabiiy tilda avtomatik 
ravishda belgilash, biz qanday ob'ekt haqida gaplashayotganimizni aniqlash uchun 
va ma'lum bir tartibda keyingi atamalar foydalanish bo'lishi mumkin. 
Bunda biz professional kataloglashtiruvchilar tomonidan yaratilgan MARC 
formatidagi yozuvlarni ko'rib chiqamiz, shuning uchun normallashtirish blokida 
faqat yozuv to'liqlik talablariga muvofiqligi tekshiriladi (bog'lanish uchun unda 
etarli ma'lumotlar mavjud).
 
Juftliklarni tuzish 
Kiruvchi yozuvni har bir avtoritet yozuv yoki bibliografik yozuv elementlari 
bilan taqqoslash mashaqqatli jarayon bo'lishi mumkin. Shuning uchun, kirish 
ma’lumoti bilan mos keladigan avtoritet yozuvlar yoki bibliografik yozuv elementlar 
sonini kamaytirish kerak. Buning kamaytirish uchun ko'p yo'llari mavjud bo’lib 
ularning bir nechtasini keltirib o’tamiz. 
1. Standart bloklar usuli bir xil blokli kalitga ega bo’lgan yozuvlarni bitta 
blokka ajratadi [1]. Blok kalitlari yozuvlarning atributlari asosida tuziladi, masalan, 
familiyaning birinchi 4 belgisi. Bundan tashqari, blok kaliti ham murakkab bo'lishi 
mumkin, masalan, "indeks" xususiyati "yosh" xususiyati bilan ham tashkil topgan 
bo’lishi mumkin. Kalitlar bloklar juda katta yoki juda kichik bo'lmagan tarzda 
tanlanishi kerak. 
2. Yaqin qo'shnilar usuli yozuvlarni tartiblash kaliti asosida tartiblaydi va 
belgilangan o'lchamdagi ω oynani barcha yozuvlar bo'ylab ketma-ket siljitadi [2]. 
Oyna ichidagi yozuvlar bir-biri bilan bog'langan juftliklarni tashkil qiladi va nomzod 
ro'yxatiga kiritiladi. Oynadan foydalanish har bir yozuv uchun mumkin bo'lgan 
taqqoslash sonini 2ω - 1 gacha cheklaydi. Agar bitta kalit qiymati bo'lgan yozuvlar 
soni deraza kattaligidan oshsa, Bu usul to'g'ri ishlamasligi mumkin, chunki bu holda 
barcha kerakli yozuvlar taqqoslanmaydi. 
3. Bigram-indekslash usuli noravshan bloklarga ajratish uchun 
mo'ljallangan[3]. Asosiy g'oya shundan iboratki, blok kalitlarining qiymatlari 
bigramlar ro’yxatiga aylantiriladi (ikki belgidan iborat ostki satrlar) va keyin ushbu 
chegaralar asosida ushbu bigramlardan ro'yxatlar tuziladi (masalan, 80% dan ortiq 
bigramga ega bo'lgan barcha yozuvlar tanlanadi). 
Ushbu ish doirasida ikkita qiymatdan: muallifning familiyasi va ismi-
sharifidan iborat murakkab kalit yordamida qidirish usuli qabul qilindi. Kalit qiymati 
kiruvchi yozuv bilan aniqlanadi, qidirish avtoritet faylda amalga oshiriladi. Bu aniq 
taqqoslashni qo’llaydi. Bunday mexanizm murakkab hisob-kitoblar mashaqqatini 
sezilarli darajada kamaytirishi mumkin. 
Taklif qilinayotgan yondashuvning muhim xususiyatlaridan biri, kirish 
yozuvi bilan kengaytirilgan avtoritet yozuvlarni taqqoslash amalga oshiriladi. 
Kengaytirilgan avtoritet yozuv, mavjud avtoritet yozuvlaridan tashqari, tizimda 
saqlangan va u bilan bog'langan bibliografik yozuv ma'lumotlarni ham o'z ichiga 
oladi. Ushbu yondashuv tahlilga jalb qilingan ma'lumot miqdorini oshirish va 
aniqroq natijalarni olish imkonini beradi. 

---