Primatlarning asosiy evolyutsion bosqichlari

Ibtidoiy jamoachilikning rivojlanishi va jinsiy munosabatlar Ibtidoiy to‘da davrida birdan bir muhim yo‘nalishdan biri biologik xususiyat bilan ijtimoiy kurash yoki jinsiy munosabatlar edi. Bu vaqtlarda hayvonga xos xususiyatlar kuchli bo‘lib, mazkur holat rivojlanib kelayotgan jamiyatga kuchli bosim o‘tkazardi. Agar biz hozirgi zamon maymunlar hayotiga nazar solsak, unda shimpanzelar va gorillalar juft oila, boshqalari esa garem oila bo‘lib, yashashini yana birida bir necha jinslarning boshida kuchli erkak maymunning bo‘lish holatini kuzatamiz. Bundan tashqari, garem oilaga yosh urg‘ochi maymunlar ham kiradi, lekin o‘zlarining vajaklaridan o‘tib, o‘zidan ko‘payishga ishtirok etmaydi. Shunday bir necha «oila»larning birlashish vaqtida urg‘ochi maymunlar uchun er maymunlar o‘rtasida doimiy janglar bo‘lib turadi. Ozroq bo‘lsa-da, tasavvur qilish mumkinki, ibtidoiylikning eng ilk bosqichlarida ham shunday holatlar takrorlanib turgan bo‘lishi mumkin. Nima bo‘lganda ham garem va boshqa zoologik oila o‘rtasida antaganistik harakatlar bo‘lgan. Shuning uchun ham ko‘pgina olimlar ilk to‘da davrida promuskunnet, ya’ni (lotin: propus – aralash, hammaga barobar) tartibsiz jinsiy munosabatlar hukm surganligini ta’kidlashadi. Ko‘pchilik olimlarning fikricha, bu kabi holatlar ayrim mintaqalarda XIX asrlarning 2-yarmida yashagan qabilalarning turmush tarzida saqlanib kelingan bo‘lib, bu alomatlar asosan etnografik ma’lumotlarga tayanilardi. Ammo jinsiy promiskutet yangi boshlanib yoki tashkil topib kelayotgan, mehnat orqali birlashib rivojlanayotgan jamoa tartib va urf-odatlarini keskin bosib o‘tolmasdi. To‘da bo‘lib yashashda asta-sekin hayvonga xos egoizmdan qutilishni hayotning o‘zi talab qilardi. To‘g‘ri, bu davr tarixining ko‘pgina jihatlari hamon sirligicha qolib kelmoqda.