Porshenli va plunjerli nasoslar

qoldiq hajm
deyiladi. qoldiq hajm tsilindr 
hajmining 3-5% ini tashkil qiladi va u ortishi bilan kompressorning unumi pasayadi. Gaz uzatilgandan 
keyin u yana so’rilishi uchun va qoldiq hajmda qolgan gazning bosim so’rish vaqtidagi siqilmagan 
gazning teng bo’lishi uchun u kengayishi kerak. Diagrammada qoldiq hajmning miqdori 
V
k
bilan 
ifodalangan.
Porshenь tsilindrda chapdan o’ngga harakat qilganida qoldiq hajmdagi gaz kengayadi, uning 
hajmi kattalashib bosimi so’rish vaqtidagi bosimga nisbatan kamroq bo’lguncha pasayadi, bu protsess 
grafikda 
ad
chiziq bilan tasvirlangan: 
a 
nuqtada bosimlar farqi borligi tufayli so’rish klapani ochilib 
gaz tsilindrga kira boshlaydi, porshenь tsilindrning o’ng tomonining oxiriga borguncha 
ab 
chiziqda 
so’rish protsessi ketadi. Porshenь tsilindrning o’ng tomonidan chapga harakat qilganda so’rish klapani 
yopilib gaz politropik protsessda siqiladi, bu protsess diagrammada 
bc 
chiziq orqali tasvirlangan. 
Bunda gazning bosimi uzatish Quvursdagi bosimga nisbatan yuqori bo’lganligi uchun uzatish klapani 
ochiladi (s nuqta). Uzatish protsessi 
cd 
chiziq bilan ifodalangan. 
Xuddi shuningdek, diagrammada punktir chiziq bilan gazlarni siqishdagi nazariy izotermik 
protsess 
bc’
chiziq va adiabatik protsess bc
’’ 
chiziq bilan tasvirlangan. 
Gazlar siqilganda bajarilgan ishning qiymati shu diagrammada tasvirlangan protsesslarning 
yuzasi bilan o’lchanadi. Gazlar izotermik protsessda siqilganda eng kam, adiabatik protsessda 
siqilganda esa eng ko’p ish bajarilishi diagrammadan ko’rinib turibdi. Demak, bu diagramma orqali 
kompressorlarning ish unumdorligini ham aniqlash mumkin. 
Porshenli kompressorlarning unumdorligi vaqt birligi ichida uzatilgan gaz hajmiga teng: 
 
V
c
 = 

 V
p 
 
bu yerda 
V
p
-so’rilayotgan gazning hajmi. Bu hajm kesmaga proportsional bo’lib, ish tsilindr 
hajmining ulushiga teng; 

-uzatish koeffitsienti, kompressorning ish unumdorligidagi barcha sarflarni 
hisobga oladi: 

 = 

0
 

 
r 

 
t 
 

0 
- 
qoldiq hajmdagi gazning kengayishi natijasida tsilindr foydali hajmning kamayishini 
hisobga oluvchi koeffitsient; 

 
r
- uzatilayotgan gazning zich yopilmagan porshenь klapanlari va salьniklari orqali 
sarflanishidagi unumdorlikning kamayishini hisobga oluvchi geometrik koeffitsient; 

 
t 
- termik koeffitsient, surilayotgan gazning tsilindrning issiq devorlariga tegishi natijasida va 
qoldiq hajmdagi issiq gaz bilan aralashib kengayishi hisobiga unumdorlikning kamayishini 
ko’rsatadi. 

---

Porshenli kompressorlar orqali foydali ish koeffitsientiga ega bo’lib, ular yordamida gazlarni 
keng intervalda 100 MPa bosimgacha siqish mumkin. 
Gazlarning bir me’yorda uzatilmasligi, unumdorligining pastligi va klapanlarning ko’pligi 
porshenli kompressorlarning kamchiligidir.