Politexnika instituti

140 
3. O’zbekistonda ekologik siyosat.
 
 
Sobiq  Ittifoq  davrida  tabiat  ustidan  hukmronlik  qilishdek  uzoq  davom  etgan  nomaqbul 
siyosat natijasida ko’plab, Hamdo’stlik mamlakatlari singari, O’zbekistonda ham og’ir ekologik 
vaziyat yuzaga keldi.
 
Bu vaziyatni bartaraf etish uchun bir qator masalalarni hal qilish lozim edi. Bular yer, havo 
va  suvning  ifloslanishi  bilan  bog’liq  zararli  ta‘sirlarni  kamaytirish,  sanoat  korxonalarida 
zamonaviy  tozalash  qurilmalarini  o’rnatish,  mavjud  yer  va  qazilma  boyliklaridan  oqilona 
foydalanish, jonli tabiat genofondini saqlab qolish, shahar va qishloqlarda aholi uchun qulayliklar 
yaratish, jahon jamoatchiligi e‘tiborini mintaqaning ekologik muammolariga qaratish kabi dolzarb 
masalalar edi.
 
Mustaqillikning  dastlabki  yillaridayoq  mamlakatimizda  tabiat  obyektlari  muhofazasini 
kuchaytirish  orqali  ekologik  muammolarning  oldini  olish  va  bartaraf  qilishga  alohida  e‘tibor 
berildi.
 
O’zbekistonning  birinchi  Prezidenti  Islom  Karimov  ekologik  muammolarni  hal  qilish 
borasidagi  o’z  fikrlarini  BMT  Sammitining  Mingyillik  rivojlanish  maqsadlariga  bag’ishlangan 
yalpi  majlisida:  Ekologiyani  muhofaza  qilish  va  atrof  muhitni  asrab-avaylash,  ayniqsa,  hozirgi 
anomal  tabiiy  o’zgarishlar  sharoitida  Mingyillik  deklaratsiyasida  belgilangan  maqsadlarga 
erishishda katta ahamiyat kasb etadi, deya fikr bildirgan edi.
 
Respublikada bugungi kunda tabiiy muhitni muhofaza qilish va ekologik muammolarni hal 
etish  maqsadida  olib  borilayotgan  siyosatning  huquqiy  asoslari  to’la  shakllantirilgan. 
Konstitusiyamizning  50-moddasida  Fuqarolar  atrof  tabiiy  muhitga  ehtiyotkorona  munosabatda 
bo’lishga majburdirlar ( O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. –T., “O’zbekiston”. 2019.), deb 
ko’rsatilgan. Shuningdek, Asosiy Qonunning 55-moddasida Yer, yer osti boyliklari, suv, o’simlik 
va  hayvonot  dunyosi  hamda  boshqa  tabiiy  zahiralar  umummilliy  boylikdir,  ulardan  oqilona 
foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir, deb ko’rsatilgan. Bu fuqarolar tomonidan yer, 
suv, o’rmon, yer osti boyliklari, hayvonot va o’simliklar dunyosi va boshqa tabiiy zahiralardan 
oqilona foydalanishni, ularni tiklash va muhofaza qilish hamda ushbu majburiyatlarni o’z vaqtida 
bajarishni talab etadi.
 
Mustaqillik  yillarida  O’zbekiston  Respublikasi  Konstitusiyasi  talablari  asosida  qabul  qilingan 
40  ga  yaqin  qonun  va  mingga  yaqin  qonunosti  hujjatlari  atrof  muhitni  muhofaza  qilish,  tabiiy 
resurslardan oqilona foydalanish, ekologik muammolarni hal qilish kabi muhim vazifalarni bajarishga 
xizmat qilmoqda. Bular: Tabiatni muhofaza qilish to’g’risida (1992 y.), Suv va suvdan foydalanish 
to’g’risida (1993 y.), Atmosfera havosini muhofaza qilish to’g’risida (1996 y.), O’simlik dunyosini 
muhofaza qilish va undan foydalanish to’g’risida (1997 y.), Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va 
undan foydalanish to’g’risida (1997 y.), O’rmon to’g’risida (1999 y.), Ekologik ekspertiza to’g’risida 
(2000  y.),  Yer  osti  boyliklari  to’g’risida  (2002  y.),
Chiqindilar  to’g’risida  (2002  y.),  Muhofaza 
etiladigan  tabiiy  hududlar  to’g’risida  (2004  y.)gi  qonunlar  va  Yer  kodeksi  (1998  y.)  va 
boshqalardir.
 
Hozirgi kunda O’zbekiston Respublikasining yer maydoni 448.96,9 ming gektarni tashkil 
etadi. Sug’oriladigan yerlar 43.13,1 ming gektarni yoki umumiy maydonning 9,7 foizini tashkil 
qiladi.
 
Mamlakatimiz sug’oriladigan dehqonchilikka asoslangan agro-industrial davlat hisoblanadi. 
Mamlakat  hududida  sug’oriladigan  yerlar  4,3  mln.  gektarni  tashkil  etsa-da,  u  qishloq  xo’jalik 
mahsulotlarining  90-95  foizini  yetishtirib  beradi,  ya‘ni  aholining  oziq-ovqat  mahsulotlariga 
bo’lgan talabini qondirishda sug’oriladigan yerlar alohida ahamiyatga ega.
 
Yuqoridagilardan  ko’rinib  turibdiki,  O’zbekiston  Respublikasining  yer  resurslari  naqadar 
boy  va  o’ziga  xos  xususiyatga  ega.  Shu  ma‘noda,  yer  resurslarini  huquqiy  ekologik  muhofaza 
qilish  va  undan  samarali  foydalanishni  ta‘minlovchi  asosiy  manba  sifatida  Yer  kodeksi  (1998) 
qabul  qilingan.  Unga  asosan,  yer  umummilliy  boylik  bo’lib,  O’zbekiston  aholisining  hayoti, 
faoliyati  va farovonligini  ta‘minlashda  undan  oqilona  foydalanish zarur  va  u  davlat tomonidan 
muhofaza qilinadi.
 
 

---

141 
O’zbekiston zamini turli foydali qazilma zahiralariga boy. Bugungi kunda O’zbekistonda 
1800 dan ortiq hamda taxminan 1000 ga yaqin istiqbolli qazilma boyliklari mavjudligi aniqlangan. 
Bugungi kunda mavjud 118 turdagi mineral xom ashyodan 65 turi o’zlashtirilmoqda. O’zbekiston 
hududida 1500 dan ortiq kon razvedka qilindi, shu jumladan, 188 ta neft, gaz va kondensat, 48 ta 
nodir metall, 43 ta rangli, noyob va radiaktiv metall, 5 ta qora metall, 3 ta ko’mir, 37 ta tog’-kon 
rudasi, 22 ta tog’-kon kimyo va 30 ta rangdor tosh xom ashyosi, 525 xildagi qurilish materiallari 
hamda 357 ta chuchuk va mineral yer osti suvlari manbalari mavjudligi aniqlangan.
 
Tabiat  ne‘matlari  orasida  suv  alohida  o’ringa  ega.  Shu  sababdan,  O’zbekiston 
Resnublikasida  suv  bilan  bog’liq  ijtimoiy  munosabatlarni  tartibga  solish,  undan  tejamkorlik 
asosida  aniq  maqsadli  va  oqilona  foydalanish  masalasi  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Bugungi 
kunda  respublika  bo’yicha  17  mingdan  ortiq,  jumladan,  Amudaryo  havzasida  9,9,  Sirdaryo 
havzasida 4,9 va ushbu daryolar oralig’ida 2,9 mingta tabiiy suv oqimi mavjud. Hozirgi paytda 
respublikada irrigatsiya maqsadida 51 ta suv omboridan foydalaniladi. Ularning to’liq loyihaviy 
hajmi  18,8  km
3
.,  foydali  hajmi  14,8  km
3
.ni  tashkil  kiladi.  Eng  yiriklari Tuyamo’yin,  Chorvoq, 
To’dako’l,  Kattaqo’rg’on  suv  omborlaridir.  O’zbekistonning  yirik  suv  omborlari  kompleks 
ravishda ishlatiladi, ular, asosan, irrigatsiya, energetika va sanoat maqsadlariga mo’ljallangan.
 
Mustaqillik yillarida suv qonunchiligini takomillashtirish bo’yicha muayyan ishlar amalga 
oshirildi.  Xususan,  1993  yilda  O’zbekiston  Respublikasining  Suv  va  suvdan  foydalanish 
to’g’risidagi  Qonuni,  Vazirlar  Mahkamasining  Suv  xo’jaligini  boshqarishni  tashkil  etishni 
takomillashtirish  to’g’risidagi  qarori,  Davlat  suv  kadastrini  ishlab  chiqish  va  yuritish  tartibi 
to’g’risidagi  Nizom,  O’zbekiston  Respublikasining  Gidrotexnika  inshootlarining  xavfsizligi 
to’g’risidagi Qonuni, Irrigatsiya tizimlari havza boshqarmasi to’g’risidagi Namunaviy Nizomlar 
qabul qilindi.
 
Suv resurslaridan oqilona foydalanish va ularni huquqiy muhofaza qilish, umuman olganda, 
suv  resurslari  bilan  bog’liq  barcha  muammolar  O’zbekiston  Respublikasining  Suv  va  suvdan 
foydalanish to’g’risidagi 2009 yil 25 dekabrdagi yangi tahrirdagi Qonunida o’z aksini topdi.
 
Mamlakatimiz  sharoitida  suv  zahiralarining  taqchilligi,  Orol  muammosi,  qishloq  xo’jalik 
ekinlarini  sug’orishga  suv  resurslarining  yetishmasligi  O’zbekistonning  izchil  rivojlanishiga 
salbiy ta‘sir o’tkazishi mumkin bo’lgan asosiy sabablardir. Suvdan foydalanish samaradorligini 
oshirish,  suvni  adolatli  taqsimlash,  ehtiyojga  qarab  ish  tutish,  daryolarning  yuqori  va  quyi 
oqimlaridagi  mintaqalar  suv  iste‘molchilari  va  ekotizimlar  o’rtasida  kelishuvga  erishish 
O’zbekiston va Orol dengizi havzasidagi boshqa davlatlar uchun muhim hayotiy masaladir.
 
Shu o’rinda suv resurslari O’zbekiston uchun faqat aholi, sanoat va dehqonchilikni suv bilan 
ta‘minlaydigan  manba  bo’libgina  qolmasdan,  balki  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish  va  ekologik 
holatni ma‘lum darajada saqlab turuvchi omil ekanligini ham ta‘kidlash joiz.
 
O’rmon inson yashash sharoitini yaxshilash bilan birgalikda, yer, suv, o’simliklar dunyosi, 
atmosfera  havosi  va  boshqa  tabiat  boyliklarini  hamda  atrof  muhitni  muhofaza  qilishda, 
ko’paytirishda  alohida  o’rin  egallaydi.  O’rmonlar  O’zbekiston  Respublikasining  umummilliy 
boyligi,  biosferada  muvozanatni  saqlashning  muhim  omili,  tabiiy  muhitda  biologik  rang-
baranglikning ajralmas qismi, sayyoramizdagi kislorod manbalaridan biri, suv miqdori, atmosfera 
havosi  harorati,  tuproqdagi  eroziya  jarayonlarini  tartibga  soluvchi  tabiiy  boylik  hisoblanadi. 
O’rmonlarni  O’zbekiston  xalqining  ma‘naviy  va  moddiy  ehtiyojlarini  qanoatlantirish  va 
salomatligini asrab-avaylash nuqtai nazaridan ham muhofaza qilish talab qilinadi.
 
1999  yil  15  aprelda  qabul  qilingan O’rmon  to’g’risidagi  Qonunda  o’rmonlarni  muhofaza 
qilishning qator holatlari o’z ifodasini topgan. Vazirlar Mahkamasining 2001 yil 30 martdagi 160-
sonli  qarori  bilan  tasdiqlangan  O’zbekiston  Respublikasi  Qishloq  va  suv  xo’jaligi  vazirligi 
huzuridagi O’rmon xo’jaligi bosh boshqarmasi to’g’risidagi Nizomga muvofiq, ushbu boshqarma 
o’rmonchilik  xo’jaligini  yuritishning  davlat  boshqaruvini  amalga  oshiradi,  o’rmonlarning 
muhofazasi, himoyasi va ko’paytirilishini tashkil etadi, o’rmon resurslaridan foydalanish huquqini 
beradi,  o’rmonlarning  davlat  hisobi  va  davlat  kadastrini  yuritadi  hamda  boshqa  vakolatlarni 
amalga oshiradi.
 

---

142 
Hisob-kitoblarga  ko’ra,  har  yili  atmosferaga  100  million  tonnadan  ortiq  uglevodorod 
chiqariladi. Shuning 74 foizi rivojlangan davlatlar hissasiga to’g’ri keladi. Olimlarning fikricha, 
o’rmon yong’inlari oqibatida atmosferaga chiqayotgan karbonat kislotasi sanoat chiqindilarining 
50  foiziga  teng.  Havoga  ko’tarilgan  tutun  atmosferaning  yuqori  qatlamida  kuyindi  zarralarini 
ko’paytiradi. Oqibatda sayyoramizga quyoshdan kelayotgan issiqlik energiyasi qaytadan koinotga 
yoyilishi o’rniga Yerning o’zida qolib, bug’xona hodisasini keltirib chiqarmoqda (Ahmedov T. 
Iqlim o’zgarishlari: dunyo hamjamiyati e’tiborida // "Jamiyat" gazetasi, 2012 yil 30 noyabr.).
 
Mamlakatimiz  mustaqillikka  erishganidan  keyin  atmosfera  havosini  muhofaza  qilish 
masalasiga  ham  alohida  e‘tibor  berila  boshlandi.  Jumladan,  1993  yil  7  mayda  O’zbekiston 
Respublikasining  Havo  kodeksi  qabul  qilindi.  1996  yil  27  dekabrda  esa  O’zbekiston 
Respublikasining Atmosfera havosini muhofaza qilish to’g’risidagi Qonuni qabul qilindi. Mazkur 
Qonunda  atmosfera  havosi  tabiiy  resurslarning  tarkibiy  qismi  bo’lib,  umummilliy  boylik 
hisoblanishi va davlat muhofazasida ekanligi qat‘iy ifoda etilgan.
 
Ta‘kidlash  joizki,  atmosfera  havosining  transchegaraviy  ifloslanishi  ozon  qatlami 
buzilishiga ham olib keladi. 1993 yil 18 mayda O’zbekiston Respublikasi Vena konvensiyasi va 
Monreal protokolida o’zining ishtiroki bo’yicha huquq va majburiyatlarini tasdiqladi va mazkur 
hujjatlarga qo’shilishdan kelib chiquvchi majburiyatlarni zimmasiga oldi.
 
1993  yilda  O’zbekiston  Iqlim  o’zgarishi  haqidagi  BMTning  Doiraviy  konvensiyasiga 
(RKIK) qo’shildi. 1998 yilda Kioto protokolini imzoladi.
 
O’zbekistonning tabiiy florasi mevali, dorivor, sanoatbop, manzarali, efir moyli va boshqa 
yovvoyi o’simliklarga boyligi bilan ajralib turadi. Bu rang-barang yovvoyi o’simliklardan inson 
manfaati yo’lida oqilona foydalanish va ularni kelajak avlod uchun saqlab qolish davlatimiz hamda 
keng jamoatchilik oldidagi eng muhim vazifalardan biridir (Xolmo’minov J. Tabiiy resurslardan 
foydalanish  va  muhofaza  qilishning  ekologik-huquqiy  muammolari.  -T.:  Falsafa  va  huquq 
instituti, 2009. -B. 189.).
 
Hozir  Yer  kurrasida  uchraydigan  600.000  turdan  ortiq  yovvoyi  o’simliklardan 
O’zbekistonda  bor-yo’g’i  4000  turi uchraydi,  xolos  (Flora  Uzbekistana.  Spravochnik.  –T.,  Fan. 
1995. 236 b.). O’zbekiston Respublikasining "Qizil kitobi"dagi ma‘lumotlarga ko’ra, keyingi 14 
yil ichida 138 xil yovvoyi o’simliklar kamyob va yo’qolib ketish xavfi ostidagi turlar qatoridan 
joy oldi. Chunonchi, 1984 yilda ularning soni 163 ta bo’lsa, 1998 yilga kelib 301 tagacha ko’paydi. 
"Qizil kitob"ga yo’qolib ketish xavfi bo’lgan o’simliklarning 42 ta oilasi, 111 ta avlodiga mansub 
301  ta  turi  kiritilgan.  Ularning  ko’pchiligi  qimmatbaho  dorivor  o’simliklardir.  O’zbekiston 
hududida  ma‘lum  sharoitlardagina  uchraydigan,  fan  olamida  endem  deb  yuritiladigan 
o’simliklarning 390 ta turi mavjud bo’lib, ular respublikamizning bebaho umummilliy boyligi va 
faxri hisoblanadi. 
O’zbekiston  Respublikasi  Fanlar  akademiyasi  "Botanika"  IICHM  ma‘lumotlariga  ko’ra, 
O’zbekiston o’simliklar dunyosi tarkibida hozirgi kunda 4100 dan ortiq o’simlik turlari mavjud. 
Ulardan 3000 dan ortiq tur yovvoyi o’simliklar, 9 foizi endemiklardir. Bu O’zbekistonda o’simlik 
dunyosining nechog’lik boyligini ko’rsatadi. 
O’zbekiston  Respublikasi  hududida  sobiq  Ittifoq  davrida  respublikamizning  boy  tabiiy-
jo’g’rofiy  boyliklaridan  ayovsiz  foydalanish,  tabiatni  muhofaza  qilish  bilan  bog’liq  chora-
tadbirlarning  bajarilmasligi  oqibatida  80-yillarda  tabiiy  muvozanat  buzilishi  va  iqlim  sharoiti 
o’zgardi. Bu esa o’simlik va hayvonot dunyosi noyob turlari yo’qolib ketishiga, genetik fondi va 
zarur shart-sharoitlar buzilishiga sabab bo’ldi.
 
O’zbekiston tabiati hayvonot dunyosi turlariga nihoyatda boy bo’lib, u qo’shni respublikalar 
hayvonot dunyosiga o’xshash hamda subtropik ko’rinishdadir. O’zbekiston Respublikasi Fanlar 
akademiyasining ma‘lumotlariga ko’ra, respublika faunasi 97 turdagi sut emizuvchi, 424 turdagi 
qush,  58  turdagi  reptiliya  va  83  turdagi  baliqlarni  o’z  ichiga  oladi.  Shundan  24  turdagi  sut 
emizuvchi,  48  turdagi  qush,  16  turdagi  reptiliya  va  18  turdagi  baliq  O’zbekiston  Respublikasi 
"Kizil kitobi"ga kiritilgan.
 
Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish bo’yicha munosabatlarni tartibga 
solishda O’zbekiston Respublikasining 1997 yil 26 dekabrda qabul qilingan "Hayvonot dunyosini 

---

143 
muhofaza qilish va undan foydalanish to’g’risida"gi Qonuni muhim huquqiy asoslardan biridir. 
Ushbu Qonunda quruqlikda, suvda, atmosfera va tuproqda tabiiy erkinlik holatida yashaydigan, 
O’zbekiston hududida doimiy va vaqtinchalik turadigan yovvoyi hayvonlarni, shuningdek, ilmiy 
yoki  tabiatni  muhofaza  qilish  maqsadida  yarim  erkin  sharoitda  yoki  sun‘iy  yaratilgan  yashash 
sharoitida  boqilayotgan  hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish  sohasidagi 
munosabatlarni tartibga soldi.
 
O’zbekiston  Respublikasi  hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  maqsadida  xalqaro 
konvensiyalarga  qo’shilish  va  ularni  ratifikatsiya  qilishga  ham  alohida  e‘tibor  qaratdi. 
Bioresurslarning  turlarini  saqlab  qolish  maqsadida  O’zbekiston  Respublikasi  1995  yilda 
"Bioxilma-xillik  to’g’risida"gi  Konvensiyaga  qo’shildi,  ushbu  Konvensiya  1992  yilda  Rio-de-
Janeyroda  imzolanib,  1995  yilda  kuchga  kirgan.  O’zbekiston  Respublikasi  2001  yilda  "Asosan 
suvda  suzuvchi  qushlarning  yashash  joyi  sifatida  xalqaro  ahamiyatga  molik  suv-botqoq 
maydonlari to’g’risida"gi Konvensiyaga qo’shildi, ushbu Konvensiya 1971 yilda imzolanib, 2002 
yilda kuchga kirgan. Bu Konvensiyaning asosiy maqsadi yovvoyi hayvonot dunyosi va tabiatdan 
ajratilgan  holda  boqilayotgan  hayvonot  dunyosi  obyektlarini,  suvda  yashovchi  barcha  turdagi 
hayvonot dunyosi obyektlarini muhofaza qilishni huquqiy jihatdan tartibga solishga qaratilgan.
 
Milliy  siyosat  va  xalqaro  hamkorlikning  asosiy  yo’nalishlari  mamlakatning  ekologik 
salohiyatini  saqlashga  qaratilgan.  Ushbu  maqsadda  O’zbekiston  Respublikasi  "Ozon  qatlamini 
muhofaza  qilish  bo’yicha"  Vena  konvensiyasi  (18.05.1993  y.),  "Tabiiy  muhitga  harbiy  yoki 
boshqa  har  qanday  zo’ravonlik  bilan  ta‘sir  qilishni  taqiqlash  to’g’risidagi"  Konvensiya 
(26.05.1993  y.),  "Butunjahon  madaniy  va  tabiiy  meroslarni  muhofaza  qilish  to’g’risida"gi 
Konvensiya (22.12.1995 y.), "Yo’qolib ketish xavfi ostida bo’lgan yovvoyi fauna va flora turlari 
bilan  xalqaro  savdo  qilish  to’g’risida"gi  Konvensiya  (01.07.1997  y.),  "Yovvoyi  hayvonlarning 
ko’chib yuruvchi turlarini muhofaza qilish bo’yicha Konvensiya" (01.05.1998 y.), "Asosan suvda 
suzuvchi  qushlarning  yashash  joyi  sifatida  xalqaro  ahamiyatga  molik  suv-botqoq  maydonlari 
to’g’risida"gi  Ramsar  Konvensiyasi  (08.02.2002  y.),  shuningdek,  tabiatni  muhofaza  qilish 
bo’yicha hamkorlik sohasidagi qator davlatlararo bitimlarga qo’shildi.
 
O’zbekiston Respublikasida ekologik muammolarni bartaraf qilish maqsadida olib borilgan 
ishlarning  eng  asosiylaridan  biri  2008  yil  2  avgustda  mamlakatimiz  ekolog  olimlari,  shu 
yo’nalishda  ish  olib  borayotgan  nodavlat  notijorat  tashkilotlari  va  faol  jamoatchilik  ishtirokida 
tuzilgan O’zbekiston Ekologik harakatining tashkil etilishi bo’ldi.
 
Ekoharakatning  tashkil  etilgani  mamlakatimizda  ekologik  jamoat  birlashmalari 
rivojlanishining yangi bosqichini boshlab berdi. Ayniqsa, yurtimizda faoliyat yuritayotgan ekolo-
gik jamoat birlashmalari Ekoharakat timsolida atrof tabiiy muhit va inson salomatligi muhofazasi 
bo’yicha barcha say-harakatlarni birlashtirish hamda safarbar etish imkoniyatiga ega bo’ldi.
 
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi tomonidan 2013 yil 12 noyabrda 
qabul qilingan va Senat tomonidan 2013 yil 12 dekabrda ma‘qullangan, O’zbekiston Respublikasining 
Ekologik nazorat to’g’risidagi Qonuni qabul qilindi. Mazkur qonun ekologik muammolarning 2008 
yil 19 sentabrda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarori bilan tasdiqlangan "2008-2012 
yillarda O’zbekiston Respublikasining atrof muhitni 
muhofaza qilish ishlari Dasturi" hamda Vazirlar 
Mahkamasining 2013 yil 27 maydagi 142-sonli qarori asosida qabul qilingan "2013-2017 yillarda 
O’zbekiston Respublikasida atrof muhit muhofazasi bo’yicha harakatlar Dasturi bilan birga ana 
shu maqsadlarga xizmat qiladi.
 
2017 yil 21 aprelda Prezident Qarori bilan (PQ-2915) O’zbekiston Respublikasi Ekologiya 
va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo’mitasi tashkil etildi. 2019 yil 8 yanvarda O’zbekiston 
ekologik partiyasi tashkil topdi va 2019 yil 22-dekabrda bo‘lib o‘tgan parlament saylovlarida 5-
mustaqil siyosiy partiya sifatida ishtirok etdi. 
Yuqoridagilardan  ko’rinib  turibdiki,  mamlakatimizda  ekologik  muammolarni  hal  qilish 
borasidagi faoliyat o’ziga xos bo’lib, atrof muhitni musaffo saqlash borasida keng ko’lamli ishlar 
amalga  oshirilmoqda.  Mustaqillik  yillarida  ushbu  sohada  qilinayotgan  ishlar  hozirgi  va  kelajak 
avlod manfaatlari uchun tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish hamda 
ekologik xavfsizlikni ta‘minlashga qaratilgani bilan ahamiyatlidir.
 

---

144 
Hozirgi vaqtda Orol fojiasi tufayli 5,5 million gektardan ortiq maydonda Orolqum sahrosi 
paydo bo’ldi. Har yili 100 million tonna qum va tuz havoga ko’tarilmoqda. Bu esa Orol halokati 
global muammo ekanini yana bir bor isbotlamoqda.
 
O’zbekiston  tashabbusi  bilan  2018  yilda  BMTning  Orolbo’yi  mintaqasi  uchun  Inson 
xavfsizligi  bo’yicha  ko’p  tomonlama  sheriklik  asosida  Trast  fondining  tuzilishi,  o’zbek 
diplomatiyasining katta yutug’i bo’ldi.
 
Hozirda Orol dengizining suvsiz qolgan hududida yashil o’rmonlar barpo etishga alohida 
e‘tibor berilmoqda. Agar mustaqillik yillarida O’zbekiston bo’yicha 1 million 220 ming gektarga 
yaqin o’rmonzor yaratilgan bo’lsa, shundan 400 ming gektardan ortig’i aynan Orolbo’yi hududida 
barpo etilgan.
 
Bu masalada qabul qilinayotgan maxsus dasturga ko’ra, Orol dengizining suvsiz hududida 
2019 yilda yana 500 ming gektar o’rmonzor barpo etildi.
 
Aholining hayot sharoitini yaxshilash maqsadida Qoraqalpog’iston Respublikasi shahar va 
qishloqlarida yangi qurilishlar amalga oshirildi. Xususan, 2018 yilda Mo’ynoq tumanida barcha 
zarur infratuzilmalarga ega bo’lgan zamonaviy shaharcha bunyod etildi.
 
Orolni qutqarish muammosi doim mamlakatimiz Prezidentlarining diqqat markazida bo’lib 
keldi.  Jumladan  2020  yil  23  sentabr  kuni  Prezidentimiz  SH.Mirziyoyev  BMT  Bosh 
Assambleyasining  75  yillik  videokonferensiyasida  nutq  so’zlab,  dunyo  jamoatchiligi  diqqat-
e‘tiborini yana bir bor ushbu muammoga qaratdi.
 
Prezidentimiz  o’z  ma‘ruzasida  Orolbo’yi  mintaqasini  ekologik  innovatsiya  va 
texnologiyalar  hududi,  deb  e‘lon  qilish  haqida  BMT  Bosh  Assambleyasining  maxsus 
rezolyusiyasini qabul qilishni taklif etdi. Shuningdek, ushbu muhim hujjat tasdiqlangan sanani esa 
Xalqaro ekologik tizimlarni himoya qilish va tiklash kuni sifatida nishonlash maqsadga muvofiq 
ekanligi ta‘kidlab o’tdi.
 
 
 

---

145 
3. Millatlararo totuvlikning ta‟minlanishi
.
 
 
Respublikamizda  ijtimoiy-siyosiy  barqarorlikni  ta‘minlashda  millatlararo  omillarning 
ahamiyati katta.
 
Qadimdan mamlakatimizda turli madaniyat va sivilizatsiyalar vakillari – turli xalqlar, etnik 
guruhlar  aralashib,  do’stlik  va  hamjihatlikda  yashab  kelgan. Chor  Rossiyasi,  so’ngra  esa  sobiq 
Ittifoqning migratsiya siyosati aholining polietnik tarkibi yanada xilma-xil bo’lishiga olib keldi.
 
1992 yil 7 martda Prezident Farmoni bilan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
huzurida Din ishlari bo’yicha qo’mita tashkil etildi. Bu bilan mamlakatimiz ahlining diniy e‘tiqodi 
erkinligiga  kafolat  berildi.  Diniy-axloqiy  mavzuda  ko’plab  kitoblar  chop  etildi,  bu  xayrli  ish 
davom  etmoqda.  Respublikamiz  rahbariyati  kishilar  ma‘naviy  kamolotida  islom  dinining  katta 
ahamiyat kasb etayotganini inobatga olib, diniy tashkilotlarning erkin faoliyat ko’rsatishi uchun 
shart-sharoit yaratib berdi.
 
Mamlakatimizda 1992 yili o’n ikkita milliy-madaniy markaz faoliyat olib borgan bo’lsa,
 
2002 yilga kelib, viloyatlar bilan hisoblaganda, ularning soni 138 tani tashkil etdi. Milliy-madaniy 
markazlar  faoliyatini  muvofiqlashtirish  maqsadida  1992  yil  yanvarda  Respublika  baynalmilal 
madaniy markazi tashkil qilindi (Mustaqillik: izohli ilmiy-ommabop lug’at. -T.: Sharq, 2006. B. 
445.).  Ushbu  markaz  oldiga  milliy-madaniy  markazlarga  amaliy  va  metodologik  jihatdan 
ko’maklashish, ular faoliyatini muvofiqlashtirish, O’zbekistonda yashayotgan millat va elatlarning 
milliy  urf-odatlari  va  an‘analari,  madaniyati,  ma‘naviy  qadriyatlarini  rivojlantirishga 
ko’maklashish, MDH va chet eldagi milliy hamda baynalmilal madaniy markazlar bilan aloqalar 
o’rnatish kabi mas‘uliyatli vazifalar qo’yildi.
 
O’zbekiston  mustaqillikka  erishgandan  so’ng  birinchilardan  bo’lib,  qozoq,  qirg’iz,  tojik, 
uyg’ur, dungan va Buxoro yahudiylari milliy-madaniy markazlari tashkil etildi.
 
1992  yil  Toshkentda  "Avdet"  nomli  qrim-tatarlari  milliy  madaniy  markazi  tashkil  etilib, 
uning qoshida "Akkalfak" uyushmasi tuzildi. Shu yili tatar-boshqird madaniy markazi ham tashkil 
topib, "Yashlik" deb atalgan tatar-boshqird xalq ashula va raqs ansambli ish boshladi.
 
1994 yilning yanvar oyida Rus milliy-madaniy markazining ochilishi mazkur millat vakillari 
tomonidan qizg’in kutib olindi.
 
O’zbekistonda  salmog’i  va  salohiyati  bilan  aloqida  o’rin  tutuvchi  millatlardan  biri 
koreyslardir.  XX  asr  30-yillarida  koreyslar  O’rta  Osiyoga  majburan  ko’chirib  keltirilgan,  1937 
yilning oktabr-noyabr oylarida ularning soni 74.500 kishi edi. Hozirda O’zbekistonda 220 mingga 
yaqin koreyslar yashab, jamiyat ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy hayotida faol ishtirok etmoqda. O’zbek 
xalqining  bag’rikengligi,  mehmondo’stligi  tufayli  bu  yurt  ularning  ikkinchi  Vataniga  aylandi. 
Millatlararo totuvlikni ta‘minlovchi huquqiy zaminlar yaralildi.
 
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida O‘zbekiston xalqini millatidan qat‘iy nazar, 
O‘zbekiston  Respublikasining  fuqarolari  tashkil  etadi,  O‘zbekiston  Respublikasida  barcha 
fuqarolar  bir  xil  huquq  va  erkinliklarga  ega  bo‘lib,  jinsi,  irqi,  millati,  tili,  dini,  ijtimoiy  kelib 
chiqishi,  e‘tiqodi,  shaxsi  va  ijtimoiy  mavqeyidan  qat‘iy  nazar,  qonun  otdida  tengdirlar,  deb 
belgilab qoyilgan ( O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. 8, 18-moddalar).
 
O‘zbekistonda  istiqomat  qiluvchi  barcha  millat  va  elatlarning  tillari,  urf-odatlari  va 
an‘analari  birdek  hurmat  qilinadi,  ularning  rivojlanishi  uchun  sharoit  yaratildi.  Oqilona  milliy 
siyosat  tufayli  O‘zbekistonda  yashayotgan  barcha  millatlarning  vakillari  orasida  etnik-madaniy 
asoslarda jipslashish jarayoni sodir bo’ldi.
 
1989-yildayoq O‘zbekistonda istiqomat qilayotgan millat va elatlarning jamoat tashkilotlari 
– milliy-madaniy markazlar tuzila boshlangan va shu yili ularning soni 12 taga yetgan edi. 1989-
yilda Madaniyat vazirligi qoshida Respublika millatlararo madaniyat markazi tuzildi. Mustaqillik 
yillarida yaratilgan imkoniyatlar tufayli bu jarayon tez rivoj topdi. 2002-yilda respublikamizda 138 
ta milliy madaniyat markazlari faoliyat ko’rsatdi.
 
 
Milliy-madaniy markazlar uch asosiy yo’nalishda faoliyat ko’rsatdilar:
 

---

146 
•
 
har  bir  millatning  tili,  madaniyati,  urf-odatlari  va  rasm-rusumlarini  tiklash,  tarixiy 
Vatani bilan aloqani jonlantirish;
 
•
 
O‘zbekistonni o’zining haqiqiy Vatani deb bilish va unga sadoqat bilan xizmat qilish;
 
•
 
O‘zbekiston  davlatiga  nom  bergan  o’zbek  xalqi  bilan  do’stlikda,  hamkorlikda  va 
totuvlikda yashash, uning tilini, madaniyatini va tarixini bilish.
 
Milliy-madaniy markazlarning ishi yil sayin boyib, yangilanib bordi. Ularning tashabbusi va 
rahbarligida turli yo’nalishdagi to’garaklar ishlay boshladi. Jumladan:
 
•
 
o’z milliy madaniyatini, tilini, urf-odatlari, tarixini o’rganish to’garaklari;
 
•
 
O‘zbekiston tarixini, madaniyatini va tilini o’rganish to’garaklari;
 
•
 
milliy musiqa, raqs va hunar to’garaklari faoliyat ko’rsatdilar.
 
1992-yil  yanvarida  Millatlararo  madaniyat  markazi  Respublika  Baynalmilal  madaniyat 
markaziga  aylantirildi.  Uning  faoliyatida  millatlar  va  elatlarni  jipslashtirishga  asosiy  e‘tibor 
qaratildi.  O‘zbekiston  davlati  ko’magida  Baynalmilal  madaniyat  markazi  va  milliy-madaniy 
markazlar  1996-yilda  Bobur  ko’chasidagi  muhtasham  saroyga  ko’chib  o’tdilar,  bu  majmua 
Millatlar saroyi degan nom oldi.
 
O‘zbekiston davlat delegatsiyasining xorijiy mamlakatlarga rasmiy tashrifi chog’ida tegishli 
milliy-madaniy  markazlarning  rahbarlari  hukumat  delegatsiyasi  safida  bormoqdalar.
 
Xorijiy 
mamlakatlardan kelgan davlat delegatsiyalari vakillari esa O‘zbekistondagi o’z millatiga mansub 
milliy-madaniy  markazlarda  bo’lib,  uchrashuvlar,  qiziqarli  suhbatlar  va  muloqotlarda 
bo’lmoqdalar.  Milliy-madaniy  markazlarning  O‘zbekistondagi  elchixonalar  va  diplomatik 
korpuslar bilan aloqalari mustahkamlandi, hamkorlikda tadbirlar o’tkazilmoqda. Barcha millat va 
elatlarga  xos  milliy  bayram  kunlari  nishonlanmoqda,  festivallar  uyushtirilmoqda.  Har  bir 
millatning  nomdor  rassomlari,  yozuvchilari, shoirlari, olimlari,  madaniyat  va san‘at  arboblariga 
bag’ishlangan badiiy ko’rgazmalar tashkil etilmoqda.
 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1999 yil 7 apreldagi Farmoniga binoan Toshkent 
Islom Universiteti tashkil etildi. Endilikda Xalqaro Islom tadqiqotlar markazi va Toshkent Islom 
Universiteti samarali faoliyat ko’rsatmoqda.
 
O‘zbekistonda yashayotgan barcha millat va elat vakillari respublika miqyosidagi bayramlar 
–