Politexnika instituti

Agrar islohotlar
 
Qoraqalpog’istonda mehnatga layoqatli aholining asosiy qismi qishloqda istiqomat qiladi. 
Qoraqalpog’iston Respublikasining qishloq xo’jaligi yetakchi tarmoqlari g’allachilik (sholichilik 
va guruch yetishtirish), paxtachilik, ipakchilik va chorvachilik tashkil qiladi.
 
Mustaqillik  yillarida  boshqa  sohalar  qatorida  agrar  sektorda  ham  iqtisodiy  qayta  qurish, 
bozor  munosabatlariga  o’tish  ro’y  berdi.  Qishloq  xo’jaligi  respublika  iqtisodiyotining  yetakchi 
tarmog’i hisoblanadi. 1997 yil boshlarida respublikada 263 ta qishloq xo’jalik korxonasi faoliyat 
ko’rsatdi.  Nodavlat  sektorining  jami  ishlab  chiqarilgan  mahsulotdagi  ulushi  98,3  foizni  tashkil 
etdi. Ayrim qishloq xo’jalik mahsulotlari, jumladan, paxta yetishtirishda nodavlat korxonalarining 
hissasi 97,9 foizni, donchilikda - 98,1 foizni, kartoshkachilikda - 99,7 foizni, sabzavotchilikda - 
98,8 foizni, polizchilikda - 95,1 foizni, bog’dorchilikda - 98,5 foizni, pillachilikda - 100 foizni, 
go’sht yetishtirishda - 98,9 foizni, sut va tuxum ishlab chiqarishda - 99,4 foizni, qorako’l teri va 
jun yetishtirishda - 100 foizni tashkil etdi.
 
Dehqonchilikda ekin maydonlarining tarkibi o’zgardi. Agar 1991 yilda g’alla maydonlari ekin 
maydonlarining 27,1 foizini (jumladan, bug’doy 1,9 foizni) tashkil etgan bo’lsa, 1996 yilning oxirida 

---

197 
bu 35,8 foiz (bug’doy maydonlari 8,3 foiz)ga yetdi. Shu davr mobaynida bug’doy yetishtirish 13,6 
ming tonna, ya‘ni 3 marta, kartoshka 6,7 ming tonna yoki 2,3 marta, sabzavot 
11,4 ming tonna, uzum 
yetishtirish  4  martaga  ko’paydi.  Respublika  oziq-ovqat  majmuasida  shaxsiy  yordamchi 
xo’jaliklarning hissasi tobora ko’paydi.
 
Shu bilan birga chorvachilikda ahvol ancha mushkullashdi. Murakkab iqlim sharoiti tufayli 
respublikada keyingi yillarda hayvonlar soni kamaydi. 1991-1996 yillarda davlat xo’jaliklari, ijara 
korxonalari,  kooperativlarda  va  boshqa  qishloq  xo’jalik  korxonalarida  22  ming  588  bosh  yirik 
shoxli qoramol, 23 ming 236 cho’chqa, 176 ming 603 bosh qo’y va echkilar yo’qotildi.
 
Qoraqalpog’istonda  dehqon-fermer  xo’jaliklari  tashkil  etish  bo’yicha  birmuncha  tajriba 
to’plandi.  Masalan,  Ellikqal‘a  tumanida  dehqonlarga  yer,  ishlab  chiqarish  vositalari  va 
yetishtirilgan  mahsulotlarga  egalik  qilish  imkonini  berish  maqsadida  mavjud  14  ta  jamoa 
xo’jaliklari  dehqon-fermer  xo’jaliklari  uyushmasiga  aylantirildi.  Dehqonlarga  meros  qilib 
qoldirish  huquqi  bilan  yerlar  uzoq  muddatga  ijaraga  berildi.  O’zbekiston  hukumati  ana  shu 
tajribani  ma‘qullab,  uni  boshqa  viloyatlarda  ham  ommalashtirishni  tavsiya  etishga  qaratilgan 
maxsus qaror qabul qildi. Xo’jalik yuritishning bu yangi usuli boshqa viloyatlarda yaxshi natija 
berdi.  Lekin  Qoraqalpog’istonning  o’zida  ana  shu  tajribani  ommalashtirishga  yetarli  e‘tibor 
berilmadi.  Oqibatda  respublika  qishloq  xo’jaligi  mahsulotlari  hajmida  dehqon-fermer 
xo’jaliklarining  hissasi  kam  bo’ldi.  Buning  asosiy  sabablari  fermer  xo’jaliklariga  xizmat 
ko’rsatuvchi  korxonalar  yaxshi  ishlamadi,  bo’rdoqichilik  bazasi  sust  rivojlandi,  zotdor 
hayvonlarni ko’paytirishga e‘tibor berilmadi, xo’jaliklar moddiy-texnika va pul mablag’lari bilan 
yetarli darajada ta‘minlanmadi, agrotexnik va zooveterinariya xizmati ko’rsatish to’g’ri tashkil. 
etilmadi.
 
Keyingi  6  yil  ichida  investitsiya  faoliyatida  sezilarli  o’zgarishlar  ro’y  berdi.  Kapital 
qurilishda korxonalarning mablag’lari hisobidagi qurilishlar hajmi ko’payib, byudjet mablag’ining 
hissasi kamaydi.
 
Bozor munosabatlariga o’tish sharoitida ishlab chiqarish korxonalari qurilishiga ajratilgan 
mablag’lar  noishlab  chiqarish  obyektlariga  ajratilgan  mablag’ga  nisbatan  ancha  ko’p  bo’ldi. 
Masalan, 1995 yilda ishlab chiqarish korxonalari qurilishiga ajratilgan mablag’ 61,2 foizni tashkil 
etgan  bo’lsa,  1996  yilda  bu  78  foizga  yetdi.  Bir  vaqtning  o’zida  noishlab  chiqarish  obyektlari 
uchun ajratilgan mablag’lar miqdori 38,8 foizdan 22 foizgacha kamaydi.
 
2019  yil  7  noyabrda  Qoraqalpog’iston  Respublikasida  chorvachilik  tarmoqlarini  jadal 
rivojlantirish  chora-tadbirlari  to’g’risida  (PQ-4512),  2020  yil  3  iyulda  esa  Qoraqolpog’iston 
Respublikasida chorvachilik tarmoqlarini jadal rivojlantirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar 
to’g’risidagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari (PQ-4776) qabul qilindi.