Polimer materiallari turlari va tuzilishi

Kompozit materiallar turlari.
Kompozitsion materiallar an’anaviy konstruktsion materiallarga nisbatan alohida xossalariga ega bu narsa ijobiy xususiyatli materiallarni va konstruktsiyalarni yaratishga olib keldi.
Kompozitsion materiallar (k.m.) ikki va undan ortiq tashkil etuvchilardan komponetlardan tuzilgan murakkab material bo’lib, har xil usullar bilan bog’langn va o’ziga xos xossalari bor.
Birinchi kompozitsion material frantsuz bog’boni J.Mone 1867-yilda patentlangan (hovli gul tuvaklari, sim va sementdan yasalgan).
Samolyot konsturuktsiyasida oyna plastik “stekloplastik” poliefir materiali oyna tolasi bilan sinchlangan (“armirovan”) kompozitsion material 1942-yilda qo’llanilgan.
Kompozitsion materiallar mashinasozlik apparati konstruktsiyalariga qo’yilgan quydagi talablarga javob beradi:
- yengil bo’lishligi;
- maksimal mustahkamlik va bikrlik;
- ishlash davrida maksimal ishlash resursi.

Shular uchun kompozitsion materiallar samolyotsozlikda ko’p qo’llanilgan.

CCCР ning “Ruslan” samolyotida 5,5 tonna og’irlikdagi konsturuktsion
kompozitsion materiallardan yasalgan va 15 tonna og’irlik iqtisod qilingan.
Hozirgi zamon transport samolyotlari konsturuktsiyalarning 15-20 %; harbiy samolyotlarning 25-30 %; harbiy vertalyotlarning 45-55 %; strategic raketalarning 75-80 % kompozitsion materiallardan yasalgan.
Kompozitsion materiallarga quydagi xususiyatlar yig’indisi xos:
a) Komponetlarning tarkibi, formasi va taqsimlanishi oldindan aniqlangan
b) Ikki va undan ortiq kimyoviy har xil materiallardan tarkib topgan va bir-birlari bilan ajralib turadilar;
c) Kompozitsion materiallarning xossalari har bir tashkil etuvchining xossalari bilan aniqlanadi;
d) Kompozitsion materiallarning xossalari, tashkil etuvchilarning xossalaridan farq qiladi;
e) Kompozitsion material makromasshtab miqyosida birtanli, mikromasshtabda bir tanli emas;
f) Bu material tabiatda uchramaydi va odamzotning ixtirosidir.

1. 
   Kompozit materiallar turlari.
   

Tabiiy... Tabiiy usulda shakllangan. Misol: amber, ipak, tabiiy kauchuk.

Sintetik... Ular laboratoriya sharoitida ishlab chiqariladi va tarkibida tabiiy tarkibiy qismlar mavjud emas. Misol: polivinilxlorid, polipropilen, poliuretan.
Sun'iy... Ular laboratoriya sharoitida ishlab chiqariladi, ammo ular tabiiy tarkibiy qismlarga asoslangan. Misol: selüloid, nitroselüloz.
Polimerlarning turlari va ularning qo'llanilishi juda xilma-xildir. Insonni o'rab turgan ob'ektlarning aksariyati ushbu materiallar yordamida yaratilgan. Turiga qarab, ular turli xil xususiyatlarga ega, bu ularning qo'llanilish doirasini belgilaydi.
Kundalikda duch keladigan va hatto buni sezmaydigan bir qator oddiy polimerlar mavjud:
Polietilen. U qadoqlash, quvurlar, izolyatsiya va namlikka chidamliligi, agressiv vositalarga chidamliligi va dielektrik xususiyatlarini talab qiladigan boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.
Fenol formaldegid. Bu plastmassa, laklar va yopishtiruvchi moddalarning asosidir.

Sintetik kauchuk. Tabiatdan ko'ra yaxshiroq quvvat xususiyatlari va aşınma qarshiliklari mavjud. Undan kauchuk va unga asoslangan turli xil materiallar tayyorlanadi.

Polimetilmetakrilat - taniqli pleksiglas. U elektrotexnika sohasida, shuningdek boshqa sanoat sohalarida qurilish materiali sifatida ishlatiladi.
Poliamil. U mato va iplarni tayyorlash uchun ishlatiladi. Bu neylon, neylon va boshqa sintetik materiallar.
Polietetrafloroetilen, aka Teflon. U tibbiyot, oziq-ovqat sanoati va boshqa turli sohalarda qo'llaniladi. Bir paytlar juda mashhur bo'lgan teflon qoplamali kostryulkalarni hamma biladi.
PVX deb ham ataladigan polivinilxlorid. Ko'pincha plyonka shaklida topilgan, u simi izolyatsiyasi, taqlid teri, deraza profillari, cho'zilgan shiftlarni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Juda keng foydalanish doirasiga ega.
Polistirol. U maishiy mahsulotlar va turli xil qurilish materiallarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.
Polipropilen. Ushbu polimerdan quvurlar, konteynerlar, to'quv bo'lmagan materiallar, uy-ro'zg'or buyumlari, qurilish yopishtiruvchi va mastikalar ishlab chiqariladi.
Polimerlar qayerda ishlatiladi
Polimer materiallarni qo'llash sohasi juda keng. Endi ishonch bilan aytishimiz mumkin - ular sanoatda va ishlab chiqarishda deyarli har qanday sohada qo'llaniladi. O'zining fazilatlari tufayli polimerlar tabiiy materiallarni to'liq almashtirdilar, ular xarakteristikalari jihatidan ulardan ancha past. Shuning uchun polimerlarning xususiyatlarini va ularni qo'llash sohalarini ko'rib chiqishga arziydi.
Tasniflash bo'yicha materiallarni quyidagilarga bo'lish mumkin:
kompozitsiyalar;
plastmassalar;
filmlar;
tolalar;
laklar;
kauchuk;
yopishtiruvchi moddalar.
Har bir navning sifati polimerlarni qo'llash sohasini belgilaydi.
Kundalik hayot. Atrofga nazar tashlasak, biz juda ko'p miqdordagi sintetik materiallarni ko'rishimiz mumkin. Bu maishiy texnika, matolar, o'yinchoqlar, oshxona anjomlari va hatto uy kimyoviy moddalarining qismlari. Aslida, bu oddiy plastik taroqdan kir yuvish kukunigacha bo'lgan juda katta mahsulot.
Ushbu keng tarqalgan foydalanish mahsulotning arzonligi va yuqori sifat ko'rsatkichlari bilan bog'liq. Mahsulotlar bardoshli, gigienik, inson tanasiga zararli tarkibiy qismlarni o'z ichiga olmaydi va universaldir. Hatto oddiy neylon taytlar hampolimer komponentlaridan tayyorlanadi. Shuning uchun polimerlar kundalik hayotda tabiiy materiallarga qaraganda tez-tez ishlatiladi. Ular sifat jihatidan ulardan sezilarli darajada oshib ketishadi va mahsulot uchun arzon narxni taqdim etishadi.
Misollar:
plastik idishlar va qadoqlash; turli xil maishiy texnika qismlari; sintetik matolar; o'yinchoqlar; oshxona anjomlari; hammom uchun mahsulotlar.
Plastmassadan yoki sintetik tolalarni o'z ichiga olgan har qanday buyum polimerlar asosida tayyorlanadi, shuning uchun misollar ro'yxati cheksiz bo'lishi mumkin.
Qurilish sektori Qurilishda polimerlardan foydalanish ham juda keng. Ular nisbatan yaqinda, taxminan 50-60 yil oldin ishlatila boshlandi. Hozirgi kunda qurilish materiallarining katta qismi polimerlar yordamida ishlab chiqarilmoqda.
Asosiy yo'nalishlar: har xil turdagi yopiq va qurilish inshootlarini ishlab chiqarish; yopishtiruvchi va ko'piklar; muhandislik kommunikatsiyalari ishlab chiqarish; issiqlik va suv o'tkazmaydigan materiallar; O'z-o'zidan yasalgan qavat; turli xil tugatish materiallari.
Yopish va qurilish inshootlari sohasida bular polimerbeton, kompozit armatura va to'sinlar, ikki oynali oynalar uchun ramkalar, polikarbonat, shisha tolali va shu turdagi boshqa materiallar. Polimerlarga asoslangan barcha mahsulotlar yuqori quvvat xususiyatlariga, uzoq umr ko'rishga va salbiy tabiiy hodisalarga chidamliligiga ega. Yelimlar namlikka chidamli va mukammal yopishqoqlikka ega. Ular turli xil materiallarni yopishtirish uchun ishlatiladi va yuqori bog'lanish kuchiga ega. Ko'piklar bo'g'inlarni yopish uchun ideal echimdir. Ular yuqori issiqlik tejovchi xususiyatlarni taqdim etadilar va turli xil sifatlarga ega bo'lgan juda ko'p sonli navlarga ega.
Muhandislik kommunikatsiyalari ishlab chiqarishda polimer materiallardan foydalanish eng keng yo'nalishlardan biridir. Ular suv ta'minoti, elektr ta'minoti, issiqlik tejash, kanalizatsiya, shamollatish va isitish tizimlarida qo'llaniladi.
Issiqlik izolyatsiyalash materiallari mukammal issiqlik tejovchi xususiyatlarga ega, kam og'irlik va arzon narxlarga ega. Gidroizolyatsiya yuqori darajada gidroizolyatsiya bilan ajralib turadi va har xil shakllarda (rulonli mahsulotlar, chang yoki suyuq aralashmalar) ishlab chiqarilishi mumkin.
Polimer pollar - bu ko'p vaqt talab qiladigan ishsiz qo'pol asosda mukammal tekis sirtni yaratishga imkon beradigan ixtisoslashgan materialdir. Ushbu texnologiya uy sharoitida ham, sanoat qurilishida ham qo'llaniladi.
Zamonaviy sanoat polimer asosidagi turli xil pardozlash materiallarini ishlab chiqaradi. Ular turli xil tuzilishga va chiqarilish shakliga ega bo'lishi mumkin, ammo xususiyatlari bo'yicha ular har doim tabiiy qoplamadan ustun turadi va ancha past narxga ega.
Dori-darmon Polimerlarni tibbiyotda qo'llash keng tarqalgan. Eng oddiy misol - bir martalik shpritslar. Ayni paytda tibbiyot sohasida ishlatiladigan 3 mingga yaqin mahsulot ishlab chiqarilmoqda.
Ushbu sohada silikonlardan eng ko'p foydalaniladi. Ular plastik jarrohlik amaliyotini o'tkazishda, kuyish yuzalarida himoya yaratishda, shuningdek turli xil mahsulotlarni ishlab chiqarishda ajralmasdir. Tibbiyotda polimerlar 1788 yildan beri qo'llanilgan, ammo cheklangan miqdorda. Va 1895 yilda ular operatsiyadan keyin yanada keng tarqaldi, uning davomida suyak nuqsoni seluloid asosidagi polimer bilan yopildi.





Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.Boltaboev. O.Magdiev. Mexnat va kasb ta`limi metodikasidan o`quv mashgulotlari. TDPU 2002
2.S.Ramizov.O`quv ustaxonalaridag imashgulotlar. Toshkent. 1986 yil
3 .S.Maxkamov.O`quv ustaxonalaridagi mashgulotlar. Toshkent. 1996 yil
4.IKarimov. ‖Barkamol avlod orzusi.‖ Toshkent. ―Sharq‖ 1986 yil
5.D.Txorjevskiy. Mexnat ta`limi metodikasi. Toshkent. ‖O`qituvchi‖1987.yil.
6.K.Olimov O. Abduqudusov.L. Uzoqova. Kasb ta`limi uslubiyoti. Toshkent. 2006 yil
7.Uzviylashtirilgan Davlat ta`lim standarti va o’quv dasturi Mehnat ta`limi,
9.www.ziyonet.uz
10.www.pedagog.uz