|
Material
|
Issiqlik o’tkazuvchanlik, kkal/s.m.oC
|
Termik kuchlanish*
|
Po’lat
Alyuminiy
Titan
Armirlangan plastik
|
40
175
17,5
0,21
|
210
130
30
26
|
*Termik kuchlanish - bu egiluvchanlik modulini chiziqli kengayish koeffisientiga ko’paytmasi.
Plastikni armirlash uning massasini kamaytirish, ko’ndalang va bo’ylama yo’nalishlardagi mustahkamligini oshirish imkoniyatini beradi.
Polimer kompozitlar quyidagi asosiy guruhlarga bo’linadi:
qatlamli plastiklar yoki tekstolitlar. Bunda I to’ldiruvchi olasimon to’ldiruvchi sifatida qo’llanadi;
quyma yoki presslangan kompozitlar. Bunda kompozit qirqilgan tolalar, xom iplar, pishiq iplar bilan to’ldiriladi;
orientirlangan armirlangan plastiklar. Bunda shisha yoki sintetik tolalar, iplar, jgutlar bir biriga parallel joylashtirilib ustiga bog’lamchi quyiladi;
shishaplastiklar. Bunda kompozit shisha tolalar yoki kanop tolalar (gazmollar) asosida past haroratlarda presslash orqali shakllantriladi.
Polimer kompozitlarning mustahkamligini oshirish yo’llari. Armirlangan plastiklarda polimerni to’ldiruvchi bilan o’zaro ta’sirlashishi o’ta murakkab bo’lib, uning asil mohiyati oxirigacha aniqlanmagan. Ayrim qarashlar kompozitlarning mustahkamligini oshishini polimer va to’ldiruvchi chegarsida namoyon bo’ladigan fizik kuchlar hisobiga (ishqalanish va bosim) amalga oshadi deb izohlashadi. Boshqa yo’nalish tarafdorlari kompozitlar mustahkamligini oshishi armilovchi tolalarning orientatsiyon joylashishidir deb hisoblaydilar. Kompozitlardagi muhim parametr bu kuchayish koeffisienti bo’lib, u to’ldirilgan material mustahkamligini dastlabki polimer mustahkamligiga nisbati orqali aniqlanadi.
10.2. Polimer nanotizimlar va ularning fizik xossalari
Insoniyat ehtiyojining doimiy tarzda yangi materiallar yaratishga qaratilishi, keyingi yillar davomida dunyoning etakchi mamlakatlari qatorida O‘zbekistonda ham nanofanlar va nanotexnologiyalarga asos solinishiga olib keldi. Bu sohada ustivor va istiqbolli yo‘nalishlaridan biri nanotuzilishli polimer materiallar yaratishning fundamental muammolarni yechish bo‘lib, bu borada tabiiy va sintetik polimerlar asosida dastlabki materiallar olishga erishilgan. Jumladan, nanotuzilishli polimer-metall, polimer-polimer komplekslar, nanokompozitlar, nanotolalar shakllantirishga erishilgan hamda ularni amaliy qo’llanishi boy’icha tadqiqotlar olib borilgan.
Nanotizimlar, jumladan, nanotolalar diametri o‘lchami nanometrlarda va uzunligi esa diametriga nisbatan bir necha tartibga katta bo‘lgan tuzilmalardir. Bunday tuzilmalarni mavjudligi va morfologiyasi elektron va ultramikroskopik tadqiqotlar yordamida aniqlanadi. Kompozitlar kabi nanotuzilishli materiallar tabiiy va sintetik polimerlar, oligomerlar, metallar, turli aralashma va birikmalar asosida olinishi mumkin. Shuningdek, kompozitsion materiallar nanotolalar asosida ham olinishi mumkin. Noyob tavsifli materiallar hisoblanadigan nanotolalarning olinishi sanoatda ishlab chiqarilayotgan mikrotolalardan farq qiladi, ya’ni olinadigan tolaning diametri nanoo‘lchamlarda bo‘lishi talab etiladi. Shu bois tola shakllantirish jihozlari, jumladan, filera va tola hosil qilish rejimi tanlab olinadi. Nanotolalarni bir nechta turlari mavjud bo‘lib, shartli ravishda ikki guruhga bo‘lanadi: kimyoviy va fizikaviy.
Kimyoviy usul – bu kimyoviy sintez natijasida nanotolalar hosil bo‘lishi bo‘lib, unga misol sifatida Pensilvani unisersiteti (AQSh) tadqiqotchisi Pratik Mankidi tajribasini keltirish mumkin. Bugungi kunda noyob kashfiyot deb qaralayotgan ushbu usul superelimning sirtdan nanotolalar unib chiqishiga asoslangandir (10.2.1-rasm). Bunda nanotolalarni sintez bo‘lishiga sianoakrilat asosidagi elim sirtida barmoq izlarini qoldirilishi (a), aniqrog’i barmoq izlari orasida qoldirilgan tuzlar ta’sirida polimerlanish jarayonini amalga oshishi sabab bo’lgan. Muhimi, polimerlanish natijasida silindrik ko‘rinishga ega bo‘lgan nanoo‘lchamli tolalar (b) qosil bo‘lishidir.
10.2.1-rasm. Polimer elim sirtidagi barmoq izlari mikrofotografiyasi (a) va undan ungan nanotolalalar (b)
Do'stlaringiz bilan baham: |
