Poliamid va ularni ishlab chiqarish texnologiyasi

POLIAMID VA ULARNI ISHLAB CHIQARISH TEXNOLOGIYASI
O`zining asosiy zanjirida qaytariluvchi -CO-NH- amid guruxlarini saqlovchi geterozanjirli polimerlar poliamidlar deb ataladi. Birinchi marotaba sintetik poliamid 1862 yilda aminobenzoy kislotasiga 200 0С da vodorod xloridini ta`sir ettirib olingan. 1936-1938 yillardan boshlab shu xildagi polimerlar ustida ko`plab izlanishlar olib borilib, ularni olishni turli usullari ishlab chiqilmoqda, sanoatda ularni asosida tolalar, pardalar va turli xil plastik massalar olish tashkil etilmoqda. Konstruktsiyalarda ishlatiluvchi termoplastik polimerlar ichida ishlab chiqarilish xajmi bo`yicha, poliamidlar birinchi o`rinda turadi. Ulardan olingan buyumlar elektr texnikasida, mashinasozlikda, o`lchagich asboblari, xalq iste`mol mollari ishlab chiqarishda keng ishlatiladi. Sanoatda poliamidlar quyidagi usullarda olinadi.
1) aminokislotalarning laktamlarini polimerlab
2) diaminlarni dikarbon kislotalari bilan polikondensatlab
3) diaminlarni dikarbon kislotasining xlorangidridlari bilan polikondensatlab
4) -aminokislotalarini gomopolikondensatlab
Poliamidlarni nomlashda, polimerni kimyoviy tuzilishini belgilovchi son qiymatlaridan foydalaniladi.
Alifatik poliamidlarda, "poliamid" so`zidan keyin bir yoki ikkita son qo`yiladi. Agar poliamid bitta monomerdan olingan bo`lsa (aminokislota yoki laktamdan), monomer tarkibidagi uglerod atomlari qiymatiga teng bitta son qo`yiladi. Agarda poliamid, diaminni dikarbon kislotasi yoki uning xosilalari bilan polikondensatlab olingan bo`lsa, ikki yoki uchta son qo`yiladi. Bunda verguldan avval qo`yilgan son (sonlar) diamindagi uglerod atomlari sonini, verguldan keyingi son esa dikarbon kislotasi yoki uning xosilalaridagi uglerod atomlari sonini ko`rsatadi. Masalan, polikaproamid poliamid 6, poligeksametilensebatsinamid poliamid 6,8 deb nomlanadi.
Aromatik poliamidlarda esa, tsiklik diamin yoki dikarbon kislotasi-ning xalqalarini, ularni nomlarini birinchi harfi bilan belgilanadi. Masalan, geksametilendiamin va tereftal kislotalaridan olingan polimer, poliamid 6, T deb ataladi.
Poliamid sopolimerlarini nomlari, alohida-alohida polimerlar nomidan, bu polimerlarni sopolimerdagi foiz miqdorlarini ko`rsatib tuziladi. Masalan, poliamid 6,10/6,6 (65:35) nomi, ushbu sopolimer 65% poli-amid 6,10 va 35% poliamid 6,6 dan tashkil topganligini ko`rsatadi.
Xozirgi vaqtgacha juda ko`p poliamidlar olingan, ammo ulardan quyi-dagilari amaliy ahamiyatga ega:
poliekaproamid, yoki poliamid 6 (kapron, naylon 6);
poligeksametilenadipamid, yoki poliamid 6,6 (anid, naylon 6,6);
poligeksametilensebatsinamid, yoki poliamid 6,8;
poliundekanamid, yoki poliamid 11 (ril'san);
polidodekanamid, yoki poliamid 12;
polimfenilenizoftalamid (fenilon);
poliamidlarni sopolimerlari (poliamid P-54, P-548, P-68, P-54/10, P-54/21 va b).