Po’latlarning klassifikatsiyasi va markalanishi

Aim.uz

Po’latlarning klassifikatsiyasi va markalanishi.
Reja

1. 
   Uglerodli pulatlar
   
2. 
   Uglerodli pulatlarli klassifikatsiyasi
   
3. 
   Pulatlarni markalanishi
   

Tarkibida 2,14% gacha uglerod bulgan temir-uglerod kotishmalari uglerodli pulatlar deb atalati. Odatda, tarkibidagi uglerod mikdori 1,7% dan oshmaydigan pulatlar ishlab chikariladi, chunki uglerod mikdori 1,7% dan kupayib ketsa, pulat kuchli darajada kattiklashadi murt bulib koladi, bunday pulatlarni esa amalda ishlatib bulmaydi.

Sanoatda ishlab chikariladigan pulatlar ximiyaviy tarkibi jixatidan murakkab bulgan kotishmalardir. Ularda temir bilan ugleroddan tashkari, kupgina boshka elementlar, masalan, Mn, Si, S, P, O, N, H, Cr, Ni, Cu va boshkalar xam buladi. Bu kushimchalarning ba'zilari, masalan, Mn va Si pulatga ishlab chikarishning texnologik xususiyatlari tufayli kushilib kolsa, ba'zilari(S,P,O,N,H) metalldan batamom chikarib yuborish imkoniyati yukligidan pulatda koladi, boshka ba'zilari esa (Cr, Ni, Cu va boshkalar) pulatga tasodifiy sabablarga kura aralashadi(rudadan utadi).
Pulatdagi bu kushimchalar mikdorining oz-kupligi pulat ishlab chikarish usullariga boglik buladi.
Uglerodli pulatlar mashina detallari, xar xil konstruktsiyalar, ulchov va kesuv asboblari xamda boshkalar tayyorlanadigan asosiy materialdir.
Ma'lumki, xar kanday metall kltishmalarning tuzilishi va xossalarini, shu jumladan uglerodli pulatlarning tuzilishi va xossalari xam, termik ishlash yuli bilan keng kulamda uzgartirish mumkin. Uglerodli pulatlarni termik ishlash ayniksa samaralidir.Masalan, pulatlarni termik ishlash yuli bilan ularning kattiklik va puxtaligini 5-10 baravar oshirish mumkin. Ammo kotishmalar termik ishlaganda ularning xamma xossalari xam uzgaravermaydi. Ba'zi xossalar kotishmaning tuzilishiga boglik buladi; kotishmani termik ishlab, bu xossalarni uzgartirsa buladi. Ba'zi xossalar, masalan, elastiklik moduli (E) va siljish moduli (G) kotishmaning tarkibiga boglik bulib, tuzilishiga, amaliy jixatdan olganda, boglik bulmaydi va, demak, kotishmaga ishlov berilganda bu xossalar juda kam uzgaradi. Masalan, pulat termik ishlaganda uning elastiklik moduli 5% dan xam kam uzgaradi.
Pulatdan tayyorlanadigan buyumlarning (detallarning) juda kupchiligida bikirlik xossalarigina bulishi kerak, chunki bunday buyumlarga ta'sir etadigan kuchlanishlar okuvchanlik chegarasidan ancha kichik buladi. Demak, ularni ishlab, puxtalashga xojat kolmaydi.