|
314-guruh Sirojiddinov hakimjon REJA - 1- Podsho Rossiyasining Samarqand tomon yurishlari
- 2- Zirabuloqdagi jang tafsilotlari
- 3- Aholi tomonidan Podsho Rossiyasiga ko’rsatilgan qarshiliklar
- 4- Buxoro – Rossiya shartnomasi, Samarqandning rasman Rossiya tarkibiga qo’shib olinishi
1868-yil 30-aprelda 4019 kishilik faol rus otryadlari Samarqand shahri tomon harakatlandi. Rus qoʻshinlari Jizzax yaqinida to‘planganday ham K.P.Kaufman ikkita maktub olgan: birinchisiga ikki qoʻmondon beki, ikkinchisiga yetti bek imzolagan “...doʻstlik vaʼdasi bilan va xalqning zarur joʻnatish toʻgʻrisidagi qarorida. tinchlik shartlari"
1868-yil 1-mayda Chupanata cho'qqilarida general K. P. Kaufman keng aholining Rossiya imperiyasiga bo'lgan ishonchini haddan tashqari oshirib, chor hukumatiga quyidagi telegrammani yuboradi:
Древнейший, знаменитый город Средней Азии, центр мусульманства, — Самарканд, гордый своего историческою славою, — без выстрела пал к стопам Вашего Величества, отворив ворота храбрым и честным войскам Вашим - (O‘rta Osiyoning eng qadimiy, mashhur shahri, islom dinining markazi Samarqand o‘zining tarixiy shon-shuhratidan g‘ururlanib, Janobi Hazrati poyiga o‘q uzmasdan quladi, mard va halol qo‘shinlaringizga eshiklarni ochdi )
Samarqand aholisi rus qoʻshinlari timsolida Sherali-inoq, uning nukerlari va Buxoro sarbozlaridan faqat oʻz xaloskorlarini koʻra olardi, ammo voqealarning keyingi rivoji chorizm kuchining vaziyatni yumshata olmasligini yaqqol koʻrsatdi. Shuning uchun keyinchalik ular chor hukumatiga ishonchsizlik bilan qaradilar. Shuningdek, Samarqand va uning atrofida qirol hokimiyatini oʻrnatish tarafdorlari, ayniqsa, mehnati tabiati tinch hayotni va Rossiya homiyligini talab savdogar va dehqonlar orasida koʻplab moddiy manfaatlar va’da qilgan edi.
V.V.Vereshagin. Samarqand 1969-yil
Shunday qilib, 1868-yil 2-may kuni ertalab shaharga kirishdan oldin general K. P. Kaufman Samarqand aholisiga quyidagi murojaat bilan murojaat qildi: Все ворота города должны быть открыты; торговым людям быть в своих лавках и продолжать торговать; мастерам заниматься своим делом. Почтенные жители встретят меня перед воротами. Войска государя моего, Белого царя России, войдут в Самарканд и займут Урду. Они бьют врагов, но мирных жителей не обижают. Молитесь в мечетях за здоровье Русского царя, покорителя всех народов -
(Shaharning barcha darvozalari ochiq bo'lishi kerak; savdogarlar o'z do'konlarida bo'lishlari va savdoni davom ettirishlari; ustalar o'z ishlarini qilmoqdalar. Hurmatli fuqarolar meni darvoza oldida kutib olishadi. Mening hukmdorim Oq podshohning qoʻshinlari Samarqandga kirib, Oʻrdani egallaydi. Ular dushmanlarni urishdi, lekin tinch aholini xafa qilmaydi. Masjidlarda barcha xalqlarni zabt etuvchi rus podshosining salomatligi uchun ibodat qiling )
1868-yil 2-mayda Samarqand shahri va uning atrofidagi tumanlar tarixida yangi sahifa ochildi, Samarqand bundan buyon Rossiya imperiyasi tarkibiga kirdi[1]. Qirol qoʻmondonligi Samarqand bekligi hududida Rossiyaga vassal qaramligida zudlik bilan alohida mustaqil xonlik tashkil etish va amir Muzaffarning dushmani , kitob bek taʼsirida boʻlgan jiyani Said Abdulla taxtiga oʻtqazishni koʻzlagan edi.
N.N.KARAZIN . “ 1868-YIL 8-IYUNDA RUS QO’SHINLARINING SAMARQANDGA KIRISHI “ 1888-YIL - N.N.KARAZIN . “ 1868-YIL 8-IYUNDA RUS QO’SHINLARINING SAMARQANDGA KIRISHI “ 1888-YIL
Zirabuloqdagi jang tafsilotlari - Zirabuloq jangi — general Kaufman boshchiligidagi rus qoʻshini va buxoro amir Muzaffar qoʻshini ortasidagi 1868-yilda, Samarqand va Buxoro oraligʻidagi Zirabuloq tepaliklarida boʻlib oʻtgan hal qiluvchi toʻqnashuv. Buxoro qoʻshinining magʻlubiyati va Buxoro amirligining Rossiya imperiyasi vassaligiga oʻtishi bilan yakunlangan
- 1868-yilning 2 (14)-iyun tunida, quyosh chiqmasidan rus otryadi Zirabuloq tepaliklariga yetib keladi. Tepalik etagida buxoro piyodalari, ular ortida 14 toʻp bilan qurollangan 15 ming kavaleriya turardi. Buxoroliklar pozitsiyalariga hujum uyushtirish uchun rus qoʻshinlari polkovnik Aleksandr Pistolkors boshchiligidagi birinchi va polkovnik Aleksandr Abramov boshchiligidagi ikkinchi kolonnalarga boʻlinadi. Ushbu kolonnalarga umumiy buyruqni general Nikolay Golovachyov berardi. Pistolkors kolonnasi buxoroliklarning chap qanotiga hujum qiladi. Ayni damda kavaleriya ham ishga tushib, artilleriya qismi zamonaviy qurollardan piyodalarga oʻt ochadi. Buxoroliklar yoʻqotishlarga uchray boshlashiga qaramay, ixtiyorlaridagi artilerriya qurollari uzoq masofani koʻzlamaydi va rus qoʻshinlariga zarar yetqiza olmaydi[4]. Soʻngra rus kavaleriyasi buxoro qoʻshinining chap qanotiga hujumni oxiriga yetkazib qoʻyadi. Abramov boshchiligidagi piyodalarni shiddatli hujumiga guvoh boʻlgan markazdagi buxoro piyodalari chekina boshlaydi. Chekinayotgan qoʻshinni rus armiyasi tomonidan taqib qilish masofasi 8 verstani tashkil qiladi.
Zirabuloq jangida Buxoro qo’shinlari tomonidan tuzilgan reja
Harbiy hujumlar boshlanishidan avval Kaufman Amir Muzaffarga Buxoro amirligi chegaralari Rossiya mulkiga oʻtkazilishi toʻgʻrisidagi loyihani tasdiqlashni taklif etadi. Biroq loyiha Amir Muzaffar tomonidan rad etiladi. 1868-yil 23-iyunda Samarqandda Amir Muzaffar va Kaufman oʻrtasida sulh shartnomasi imzolanadi. Unga koʻra Samarqand, Kattaqoʻrgʻon Zarafshon daryosining bir qismi xonlikdan ajratib olinb, Rossiya Imperiyasi tarkibiga kiritiladi. Tovon tariqasida amir 500 ming qiymatida tilla pul toʻashga va chet mamlakatlar bilan mustaqil ravishda aloqa oʻrnatmaslikka rozilik beradi. Umuman olganda, urush rasman toʻxtatilib, amirlikning Rossiyaga tobeligi tan olinadi
Do'stlaringiz bilan baham: |
