Pán: Ádebiyat Klass: 6 Waqtı

III.Taza tema túsindiriw: (15 minut) Tólepbergen Qayıpbergenovtıń ómiri hám dóretiwshiligi “Qaraqalpaqnama” roman-essesi
Qaraqalpaqnama
(roman-esseden úzindi)
Babalar aytıp qaldırǵan násiyatlar, danalıqlar ústinde oylansań, olardıń aytqanları basqa, ómir basqaday túyiledi.Doslasıw ushın kózqaraslar da sáykes keliwi kerek, al hárkimdi sınap-miney berseń de jaǵdayıń jeńillespeydi. Adamnıń ómiri ushın birinshi hawa, ekinshi suw, úshinshi taǵam kerek. Eger sadıq dostıń bolmasa bul úshewiniń de paydası joq. Ómirim bunı maǵan kóp ret dálilledi.Máńgilik dos izlew — óz ómirińdi máńgilik sınǵa qoyıw, geyde basıń menen tas jonıw dese de boladı.Bas qattı ma degende bas qattı demektiń mánisi usı.Sebebi, doslıq óz-ózinen bárjay bolmaydı, sen óz nápsińdi dostıńnıń nápsine baǵındırıwıń kerek, ya dostıń óz nápsin seniń nápsińe baǵındırıwı tiyis.Doslar baqlawımsha, adamnıń ómiri eki bólimnen ibarat. Birinshisi — doslar menen jasaw, ekinshisi —doslar izlep jasaw. Birinshisinde aljasatuǵın waqıtlarıń boladı, ekinshisinde dos tappay ketiwiń de múmkin. Sol ushın, eń baslı shárt áwele doslıqtı ózińnen izlep, ózińniń kisige dos bola biliwiń! Kózsiz doslıq eki jaqqa zıyan. Dostıńa súew bolalmaǵan dostan erterek qashqan maqul. Námárt penen uzaq dos bolıp, soń ayırılısqanıńda, uzaq jıllarǵı awzı-ashıqlıǵıń ishińdi ashıtadı. Óytkeni, bul dúnya toyxana emes, sonıń menen birge, ol seniń ókine beriwiń ushın da jaratılmaǵan. Ol seni ańsat qabıl etedi, biraq óziniń awır qısnaqlarına talay-talay ret qısadı. Áne, bul qısqıǵa shıdam beriwdiń jolı — xalqıń menen birge bolıwıń. Sol ushın da «Xalıq tańlaǵan jol — sarras jol» degen danalıq bar.Kúndiz quyashtay, túnde ayday anıq, kútá túsinikli nárse — qarday appaq kiyimdi tez kir basqanı yańlı, doslıqtı da tez kir basadı. Bul dostıńdı tazalap tur degen maqsette aytılǵan gáp emes. Kiyimniń tazası jaqsı, dostıń gónesi jaqsı.Eń abzal nárse — dostıńnıń paydasın ózińdikinen joqarıraq qoyıw. Onıń juwabı bolmasa, jáne jaman. Sol ushın da danalar «Esaplı dos jańılıspaydı», deydi.Eki adamnıń arasındaǵı doslıqtı kepserlewdiń baslı
shártleri qanday bolsa, mámleketler arasındaǵı da tap sonday.
Kim ózin biyikte sanasa, ol dostınan tez ayrıladı.
Jeke-jeke máplerge qurılǵan doslıq — keshki kóleńke!
Ómirge kózqarasları teń kelmegen doslar bir gúndeni eki jaqqa qaray súyregen qos ógizge megzeydi.Doslıq — kútá awır júk. Bir-biri menen dálkekleskende de abaylı bolmaǵan dos óziniń júgin dostınıń iynine salıp qoyǵanın sezbey, arada málel tuwdıradı.Ańlısıp jasasqanlar da dos bola almaydı.Doslıqtıń eń jaqsı nıshanı ata-anańa dos bolıw, onnan soń xalqıńa dos bolıw. Sonda sen jeke doslardıń qádirin túsineseń.