Pán: Ádebiyat Klass: 6 Waqtı

III.Taza tema túsindiriw: (15 minut) Zahriddin Muhammed Babur ómiri hám dóretiwshiligi “Baburnama” shıǵarması
Zahiriddin Muxammed Babur ataqlı mámleketlik isker, sárkarda, sonıń menen birge, talantlı shayır,
danıshpan tarıyxshı, alım hám dilmashdur.Zahiriddin Muxammed Babur 1483-jıldıń 14-fevralında Ándijanda tuwıldı. Onıń atası Omarshayx mırza Temuriylardan bolıp, Ferǵanada hákim edi. Omarshayx mırza Temuriylar ortasında tajı-taxt ushın gúres keskinlesken dáwirde hákimlik etti hám bul gúreslerde qatnastı.Babur sawatlı muǵallimler hám ustazlar tárepinen tárbiyalandı. Jas Babur tez arada jazıw hám oqıwdı úyrendi. Ol ilim, ádebiyat hám tariyx penen shuǵıllana basladı. Ol kópshilik waqtın derlik áskeriy shınıǵıwlar menen hám ańǵa shıǵıw menen ótkerdi. Óziniń shaqqan is-háreketleri menen úlkenlerdi hayran qaldıratuǵın edi.1494-jılı Omarshayx mırzaǵa qarsı onıń aǵası
— Samarqand hákimi Sultan Axmed mırza hám Tashkent hákimi Maxmudjan (Omarshayxtıń qaynaǵası hám Sultan Axmedtiń kúyew balası) óz áskerleri menen Ferǵanaǵa júris qıladı. Bul waqıtta Omarshayx mırza Ándijandaǵı Axsi qorǵanında edi. Tosattan Omarshayx mırza jardan qulap ketip óledi. Omarshayx mırzadan úsh ul hám bes qız qaldı. Balasınıń úlkeni 12 jasqa qádem qoyǵan Zahiriddin Muxammed Babur edi. Ol taxtqa otırdı.Babur 1530-jıldıń 26-dekabrinde Agrada ózi abadanlastırǵan Zarafshan sharbaǵında qaytıs boldı.«Baburnama» estelikler toplamı. Bul tariyxıy-kórkem shıǵarma 1494—1529-jıllardaǵı waqıyalardı óz ishine aladı.
Baburnama
«Baburnama» — estelikler toplamı bolıp, tariyxıy-kórkem shıǵarma. 1494—1529-jıllardaǵı waqıyalardı — Mawarawnnaxr, Xorasan, Awǵanstan hám Hindstanda júz bergen hám Baburdıń ózi qatnasqan feodallıq urıslardı óz ishine aladı. «Baburnama» XV ásirdiń aqırı XVI ásirdiń 30-jıllarındaǵı waqıyalar tiykarında avtordıń esinde qalǵanlarına tiykarlanıp jazılǵan lirikalıq shıǵarma.
Shıǵarmada tariyxıy tulǵalar Omarshayx mırza, Xusayn Bayqara, Sultan Axmed mırza, Xısrawshax usaǵan tariyxıy adamlardıń xızmetleri kórkemlik penen sóz etiledi.Ómiri sawıt astında ótken adamnıń «Baburnama» sıyaqlı úlken bir shıǵarma jazıwı, ózbek prozasınıń tiykarın salǵan ájayıp miyras qaldırıwı, bul — ájayıp jetiskenlik.
Babur watanınan ayrılǵan jaǵdaylardı:
Seslerge qosılǵan bir nay emespen,
Yaki múlk izlegen bir bay emespen,
Babur Qabulda qaldı dep giyne tutpań,
Kewlim ǵamlı shax ya gedey emespen, — dep túsindiredi «Ózge jurtta sultan bolǵansha, óz elińde ultan bol» — degendey óziniń Qabulda (Awǵanstanda) patsha bolǵanına kewli tolmaǵanlıǵı
seziledi.Hátte óz elin taslap Hindstanǵa ketkeninde de:
Tágdirimde talay shalalıq boldı,
Hár isti oylasam qátelik boldı,
Óz elimdi taslap Hindge jol aldım,
Ya, rábbim, neteyin, júzi qaralıq boldı,
— dep óz xalqınan keshirim soradı. Biraq ol Hindstanda sháwketli ádil patsha bolǵan. Hindstan
mámleketiniń mádeniyatınıń rawajlanıwına tiykar salǵan ullı mámleketlik isker, alım hám shayır.