Pluglarning tarixi va qishloq xo‘jaligidagi o‘rni mavlanov F. X. (UrDU), Raximov X. M. (UrDU) Annotatsiya

1-rasm. Tuproqni shudgorlash quroli (plug) sifatida ishlatilgan eng qadimgi yog‘och qurollar.

2-rasm. Uy hayvonlarigi qo‘shib ishlatilgan dastlabki yog‘och pluglar.

Eramizdan avvalgi birinchi ming yillikda esa plug Xitoyda ma’lum bo‘lgan. Ushbu pluglarning barchasi daraxtdan yasalgan bo‘lib, ularni hayvonlarga biriktirish uchun jabduqlarga, hamda plugni inson boshqarib va nazorat qilib borish uchun tutqichlarga ega bo‘lishgan (3-rasm). Plugning asosiy ishchi organi bo‘lgan lemexlarni plugga nisbatan gorizontal va qiya o‘rnatishgan.

3-rasm. Otga qo‘shib ishlatishga mo‘ljallangan, eng zarur ishchi qismlar bilan jihozlangan plugning umumiy ko‘rinishi.

Eramizdan avvalgi birinchi ming yillikda temir lemexli pluglar ham paydo bo‘la boshlagan. Rimliklar tomonidan pluglarni yerga ishlov berish chuqurligini rostlovchi dastlabki g‘ildirakli moslamalar, tuproqni kesib boruvchi pichoqlar va lemex kesgan tuproqni ko‘tarib-ag‘darib beruvchi ag‘dargichlar (doska) ixtiro qilingan (4-rasm).

4-rasm. Qadimgi g‘ildirakli plug asosiy qismlari:
1-pichoq, 2-lemex, 3-ag‘dargich doska, 4-g‘ildirakli rama.

Rossiyada plug 8-9 asrlarda, Kiev Rusi shakllanish davrlarda paydo bo‘la boshlagan. Birinchi ishchi organlari metall bo‘lgan, otlarga qo‘shiladigan pluglar 17 asrlarda vujudga kela boshlagan. Rossiyada otga qo‘shiladigan pluglarning zavodlarda seriyalab ishlab chiqarilishi 1802 yilda boshlangan. Mexanik tortiladigan pluglar esa 1917 yildan keyin ishlab chiqarila boshlangan. Dastlabki traktor pluglari Odessada 1925 yildan boshlab tayyorlangan.

O‘zbekistonda ham pluglarning yaralishi va rivojlanishi bevosita dunyo tamadduni bilan bog‘liq. Bizda ham dastlab tuproqni shudgorlovchi vosita sifatida yog‘och pluglardan (omochlardan) foydalanishgan. Qadimgi xonliklar davrida dehqonlarimiz ushbu qurolni keragicha yasash va foydalanish ko‘nikmalarini egallashgan. Respublikamizda hozirgi davrdagi pluglarga yaqin bo‘lgan, metalldan yasalgan pluglarni seriyalab ishlab chiqarish ikkinchi jahon urushi yillarida boshlanadi. O‘sha vaqtlarda ko‘plagan Rossiya og‘ir sanoati va qishloq xo‘jaligi mashinalari zavodlarini O‘zbekistonga olib kelinishi respublikamizda qishloq xo‘jaligi mashinasozligini yaralishiga asos bo‘lgan.
Insoniyat pluglarni ishlatib kelishi bilan birga doimiy ularning konstruktsiyasini takomillashtirib, rivojlantirib borgan. Pluglarning dastlabki rivojlanishida tirkama pluglarni osma va yarim osma tipga o‘tkazish, pluglarni qamrash kengligini traktorlar bilan yanada samarali agregatlashga moslab o‘zgartirish, hamda pluglar ishchi organlarining turli intensiv konstruktsiyalari ustida ishlash yo‘nalishlarida bo‘ldi. Keyinchalik esa turlicha tuproq sharoitlari uchun turlicha pluglar ixtiro qilib boshlandi. Ularning asosiy ishchi organlarini (lemex, ag‘dargich, dala taxtasi, pichoq) yeyilishga chidamliligini oshirish, zamonaviy va zanglamas materiallardan tayyorlash, kam kuch ta’sir qiladigan konstruktsiyalarini yaratish ustida qator ishlar qilindi. Hozirgi zamonaviy plugning umumiy tuzilishi quyidagi ko‘rinishga yetib keldi (5-rasm).