Plan: The verb. Characteristics of the verb according to the suggested criteria

7. Formal xususiyatlariga ko'ra ingliz tilida 
fe'llarning quyidagi asosiy shakllari mavjud
: 
Infinitive Present Past
Participle 1 Participle 2 
To go go went
going gone 
To work work worked
working worked 
O‘zbek 
tilida 
fe’lning 
shakliy 
xususiyatlariga ko‘ra quyidagi asosiy shakllari 
mavjud:1. kategorik shakllar; 2. funksional( 
nokategorial) shakllar.1. kategorik shaklli fe'llar 
zamon, ovoz, shaxs, son, mayl kategoriyalarini 
ifodalovchi 
fe'llardir 
:ishla, 
ishlayapsan, 
ishlayapti, 
ishlay,ishlayin, 
ishla, 
ishlayapti, 
ishlasam, ishlasa, yozdi, yozildi, ishlabdi; 2. 

---

Fe’lning grammatik kategoriyalaridan birortasiga 
ham ega bo‘lmagan va turli ma’no ifodalash uchun 
qo‘llanmaydigan yoki kesim vazifasini bajaruvchi 
(sifatdosh-kelgan, o‘qigan) fe’llarning vazifaviy ( 
turkum bo‘lmagan) shaklidagi fe’llardir. , ergash 
kelishigi(ravishdosh-kelgach, 
o
ʻ
qig
ʻ
ach) 
va 
bo
ʻ
lishsizlik ( harakat nomi-kelish, o
ʻ
qish). 
8.. Ingliz va ona tillari fe’llarida tovush 
kategoriyasi 

Tilshunoslar H. Sweet, G. Gurme va boshqalar 

ingliz fe'llaridagi ovozning ikki shaklini ko'rib 
chiqadilar: faol ovoz / passiv ovoz. 
Ovoz - bu ikki a'zoli muxolifat bo'lib, unda passiv 
ovoz faol ovozga qarama-qarshidir. Faol ovoz nol 
morfemasi orqali hosil bo'ladi. Majhul ovoz 
analitik yo‘l bilan, ya’ni “bo‘l” yordamchi fe’lining 
zarur zamon, shaxs va son shaklidagi tushuncha 
fe’li bilan o‘tgan zamon shaklidagi birikmasidan 
hosil bo‘ladi(B.2). 
Ingliz tilida: 
Active 
voice
passive voice 
Oleg writes a letter the 
letter was written by Oleg 

---

Faol ovoz predmetning ish-harakatni bajaruvchisi 
ekanligini, passiv tovush gapning grammatik 
predmeti gapda goh berilgan, gohida berilmagan 
predmet tomonidan harakatlanishini korsatadi. 
Ayrim 
tilshunoslar 
sifatida 
Ilyish 
B.A. 
va 
Kaushanskaya 
V.L. 
Zamonaviy 
ingliz 
tilida 
ovozning yana bir qancha shakllari borligini 
hisobga oling: 
Reflective voice reciprocal voice
middle voice 
He shaved They greeted (each 
other) The door opened 
Yuqorida keltirilgan gaplarni tahlil qilsak, shave 
va dress fe’llarining bu ma’noni ifodalovchi 
shaklga ega emas, refleksivlik lug‘aviy ma’nosi 
borligini ko‘ramiz (rus tilida On pobrylsya; On 
odelsya;). 
Yuqorida 
keltirilgan 
gaplardagi 
salomlashish va uchrashish fe’llari bu ma’noni 
ifodalash shakliga ega bo‘lmagan holda o‘zaro ovoz 
ma’nosini bildiradi (rus tilida oni vstretilis, oni 
pozdorovalis). 
Yuqorida keltirilgan misollardagi refleksiv ovoz va 
o'zaro 
ovozning 
ma'nolari 
leksik 
jihatdan 
ifodalangan. “Xorijiy va ona tillarini o
ʻ
rganish 
usullari va usullari” bandida berilgan lingvistik 

---

talqinga ko
ʻ
ra, fe
ʼ
lda tovushning grammatik 
kategoriyasi bo
ʻ
lishi uchun nol morfemali faol 
ovoz shakli boshqa barcha shakllarga qarama-
qarshi qo
ʻ
yilishi kerak. bir xil fe'lning ovozi. Ingliz 
tilida biz bu qarama-qarshilikni faqat Active va 
Passive Voice shakllari o'rtasida ko'rishimiz 
mumkin. Soqol, kiyinish fe’llarida refleksivlik 
ma’nosi ularning lug‘aviy ma’nosida ifodalanadi; 
uchrashish va salomlashish fe’llarida o‘zaro ovoz 
ma’nosi ham ifodalanadi leksik ma’nosi bilan 
ajralib turadi. Rus tilida refleksiv va o
ʻ
zaro ovoz 
shakllarining 
ma
ʼ
nolari 
tilning 
morfologik 
darajasida -sya, -s affiksal morfemalarining 
qo
ʻ
shilishi bilan ifodalanadi; bu tovush shakllari 
rus tilidagi fe'llardagi ovoz kategoriyasini tashkil 
etuvchi faol ovoz shakliga qarama-qarshidir. 
O‘zbek tilida faol tovushning nol morfemali shakli 
refleksli ovoz, o‘zaro ovoz va passiv ovoz 
shakllariga qarama-qarshi qo‘yilgan: yuvdiO (faol 
v. He washed smth.)- yuvindi (refleksiv v. He 
yuvdi() 
o‘zi)-yuvisddi 
(o‘zaro 
v. 
Ular 
yuvildi(smth.)- yuvildi (majhul v. (smth.) yuvildi); 
fe’lning bu shakllari o‘zbek tilidagi fe’llarda tovush 
kategoriyasini tashkil qiladi. 
Berilgan nazariy izohga ko‘ra, o‘zbek tili 
grammatikalarida berilgan “sabab tovush” fe’l 
tarkibidagi tovush turkumi tizimiga kirmaydi, 
chunki sabab affiks morfemalarining qo‘shilishi 

---

bilan so‘zlovchining munosabati. uning harakati 
yoki 
holati 
ifodalangan; 
so'zlovchining 
o'z 
harakati yoki holatiga munosabati majburiyat / 
ruxsat / ishontirish / iltimos / sababni ifodalashi 
mumkin. B.A. Bu holatda Serebrennikovning 
fikrini eslatib o'tish kerak. U turkiy tillarda 
hozirgi vaqtda sabab affiksal morfermalariga ega 
bo‘lgan fe’llar tovush shakllari bilan o‘zaro 
bog‘lanmaganligini va bu affiksal morfemalar 
yangi va maxsus vazifani egallagan bo‘lishi 
mumkinligini ta’kidlaydi (68-bet). 
Yuqorida keltirilgan misollar tahlili shuni 
ko‘rsatadiki, o‘zbek tili tarkibida nol morfema 
bilan ifodalangan aniq grammatik ma’no uning 
qo‘llanish o‘rniga bog‘liq bo‘lib, shu turkumga 
mansub so‘zning qaysi shakliga qarama-qarshi 
qo‘yilgan: 1. writeO(present simple)-wrote(o’tgan 
oddiy); 2. ( biz) writeO(faol v.)- ( harf) 
yozildi(passiv v.): birinchi writeO(nol morfemasi 
bilan) zamon kategoriyasini, ikkinchi writeO(nol 
morfemasi bilan) zamon kategoriyasini ifodalaydi. 
ovoz toifasi. 
Yuqoridagi gaplarda ochilgan va yongan fe’llar 
(eshik ochilib, qog‘oz kuygan) predmetning o‘zida 
bajarilayotgan ish-harakatning faol tovush shakli 
bilan ikkilik qarama-qarshilikka kira olmasligini 
ifodalaydi 
( 
bu 
yerda 
biz 
tuslovchining 

---

mavjudligini ko‘ramiz. bu ma
ʼ
noni ifodalovchi 
shaklga ega bo
ʻ
lmagan o
ʻ
rta tovush ma
ʼ
nosi ( rus 
tilida: Dver otkrylas, Bumaga sgorela , o
ʻ
zbek 
tilida: Eshik ochildi , Qo
ʻ
g
ʻ
oz yondi ) Bu ingliz 
tilidagi misollarda o
ʻ
rta tovush ma
ʼ
nosi leksik 
jihatdan ifodalangan, uni inglizcha fe’lning tovush 
turkumi tizimiga kirita olmasligimiz. 
Rus tilida: 
Ya odevayu rebenka(faol ovoz) Dom stroitsya 
(passiv ovoz) 
Ya 
odevayus 
My 
vstrechaemsya 
Komary 
kusayutsya 
↓
↓
↓
refleksli ovoz o‘zaro ovoz -sya so‘z yasovchi affiks 
sifatini ifodalaydi 
ob'ekt 
O'zbek tilida: 
Men xat yozaman (faol ovoz) Xat yozildi (passiv 
ovoz) 
Men kiyinaman (refleksiv ovoz) Biz ko'rishdik 
(o'zaro ovoz) 

---

Bu 
mato 
yaxshi 
yuviladi (-il - yasovchi so'z 
predmet 
sifatini 
bildiruvchi affiks) 
Rus tilida