Ўпканинг тириклик сиғимини аниқлаш. Спирометрия. Нафас олиш ва нафас чиқариш механизми

Ўпканинг тириклик сиғимини аниқлаш. Спирометрия. Нафас олиш ва нафас чиқариш механизми

Ишнинг мақсади: Нафас олиш ва нафас чиқариш механизми, нафас олиш аъзоларининг иннерватциясининг схемаси, шунингдек ташқи нафасни текширишда ишлатиладиган баъзи усуллар билан танишиш.
Ишнинг режаси:
1. Спирометр усулини ўзлаштириш ва ўпка сиғимини аниқлаш;
2.Гуруҳ талабаларининг жинси ва жисмоний ривожланганига қараб ўпканинг тириклик сиғимини аниқлаш.
3.Ўпканинг вентилятсиясини аниқлаш
Керакли жиҳозлар:
Муляж ва плакатлар, спирометр, спирт, пахта, совунли эритма
Ташқи нафас кўкрак қафасининг ритмик нафас олиш ҳаракати натижасида юзага келиб, икки фазадан, нафас олиш (инспиратсия) ва нафас чиқариш (експиратция) дан иборат. Бу ҳаракатлар ташқи қовурғааро мушакларнинг қисқариши натижасида қовурғанинг ҳаракатига боғлиқ бўлади. Қовурғалараро мушаклар қовурғаларни юқорига кўтариб, ўқи атрофида бир қадар бурилади ва ён томонга йўналтирилади, тўшни эса олдинга ва салгина юқорига чиқаради. Бу эса кўкрак қафасининг умуртқага перпендикуляр равишда кенгайишига олиб келади. Нафас олиш билан бир вақтда, ҳар бир қовурға орқа ва ён томонларга қараб айланади, бунинг натижасида кўкрак қафаси кенгаяди.
Кўкрак қафасининг юқоридан пастга қараб кенгайиши диафрагмадаги мушак толаларини қисқариши натижасида юзага келади. Бунинг натижасида унинг гумбази қорин бўшлиғи томон силжийди, бу эса қорин бўшлиғи аъзоларининг пастга ва олди томонга қараб сиқилишига олиб келади.
Нафас олишда, кўкрак бўшлиғининг кенгайиши плевралараро оралиқда босимнинг пасайишига олиб келади, бунинг натижасида ўпкалар ҳажми кенгаяди ва улардаги босим пасаяди. Шунинг учун ҳаво ўпкаларга ҳаво ташиш йўллари орқали киради.
Плевралараро бўшлиқда манфий босим бўлади, бунга сабаб ўпканинг ҳақиқий ҳажми кўкрак қафаси ҳажмидан бир оз кичик бўлганлиги, бу эса эмбриогенез даврида кўкрак қафасининг ўсишидан, ўпка тўқималарининг секин ўсишига боғлиқ. Бунинг натижасида улар максимал нафас чиқарганда чўзилган ҳолатда қолади. Плевралараро бўшлиқ шароит билан алоқада бўлмайди ва ҳаво сақламайди.

36-расм. Ўпкани тириклик сиғимини ўлчаш (А) ва
спирометрни тузилиши (Б).
Ичига сув тўлдирилган ташқи силиндр; ички силиндр; ички силиндрни мувозанатга келтириб турадиган юк; ўпкадан чиқадиган ҳавони спирометрга олиб борадиган най; мундштукли резина най; спирометрга чиқазилган ҳаво ҳажмини белгилаб берадиган шкала; тиқин деворларида жойлашган ретсепторлар қўзғалиб, улардаги импулслар экспиратор марказга ўтади.
Експиратор марказнинг қўзғалиши инспиратор марказнинг активлигини оширади. Бунинг натижасида нафас мушакларининг бўшашига ва қисқаришининг тугашига олиб келади, бу эса ўз навбатида кўкрак бўшлиғининг ҳажмини камайишига ва ўпкалардаги ҳавонинг ташқарига йўналишига олиб келади.
Тинч ҳолатда нафас олинганда ўпканинг пастки учдан икки қисми чўзилади. Алвеолаларнинг бир қисми тинч ҳолатида бўлиб, кучли нафас олинганида чўзилади. Тинч ҳолатдаги нафас олиш ва нафас чиқаришнинг ҳажми 500 мл ни ташкил қилади, ана шу ҳаво ҳажми нафас ҳавоси дейилади. Одатдагича нафас олгандан сўнг, зўр бериб нафас олингандаги ҳавони қўшимча нафас ҳавоси деб аталади. Одатдагича нафас чиқарилгандан кейин, зўр бериб нафас чиқариш йўли билан яна 1500 мл атрофидаги ҳавони чиқарса бўлади. Бу ҳаво ҳажмини резерв ҳаво дейилади.
37–расмда ўпка хажми ва сиғими, 38-расмда ҳар хил ёшдаги одамлар ўпкасининг умумий ва хаётий сиғими, хамда қолдиқ хажмини бир-бирига боғлиқлик эгри чизиғи, 39-расмда ўпка сиғими жадвали берилган.
Шу тарзда максимал нафас олиш ва максимал нафас чиқаришдаги ҳавонинг умумий ҳажми - нафас ҳавосидан, қўшимча ва резерв ҳаволардан иборат бўлади. Булар маси ўпканинг тириклик сиғимини (3500-4000) ташкил қилади. Ўпканинг тириклик сиғими одамнинг ёшига, жинсига, жисмоний ривожланганлигига, физиологик тузилишига ва яшаш шароитига боғлиқ. Нормал ўпканинг тириклик сиғими одамнинг бўйини