Ápiwayı ańlatpalardı esaplaw. Yacheykaǵa múrájat: salıstırmalı, absolyut hám aralas múrájat

Ápiwayı ańlatpalardı esaplaw.Yacheykaǵa múrájat: salıstırmalı, absolyut hám aralas múrájat

• 
  Microsoft Excel haqqında ulıwma maǵlıwmat. Maǵlıwmatlardı keste kórinisinde súwretlew, olardı analiz qılıw, esap-kitap jumısların aparıw ushın arnawlı ámeliy programmalar Sirer Sals hám Excel jaratılǵan bolıp, olar elektron kesteler yamasabkeste protsessori dep júritiledi. Elektron kesteler áyne waqıtta qollanılatuǵın tarawlar kóp, atap aytqanda bank hám salıq sistemalarında, ekonomikalıq máselelerdi sheshiwde paydalanılıp kelinip atır. Áne sonday programmalardan biri Microsoft Excel programması bolıp tabıladı. MS Excel Microsoft Office paketi quramındaǵı programma bolıp, ol Windows operatsion qabıq programması basqarıwında isleytuǵın hám de maǵlıwmatlı elektron kestelerdi tayarlaw hám qayta islewge mólsherlengen. Windows ushın
  

Excel elektron keste versiyaları :
1988-yil – Excel 2.0
1990-yil – Excel 3.0
1992-yi – Excel 4.0
1993-yil Excel 5.0
1995-yil – Excel 7 Windows 95 uchun
1997-yil – Excel 97
Excel óziniń 7. 0 versiyasına shekem 16384 – 2¹⁴ qatardan ibarat edi. 8. 0-11. 0 versiyalarında bolsa bul san 65536 – 2¹⁶ qatar hám 256 – 2⁸ ústinge jetti. 12. 0 hám 14. 0 versiyalar 1048576 – 2²⁰ qatar hám 16384 – 2¹⁴ ústinge iyeMS Excel de tayarlanǵan hár bir hújjet (maǵlıwmatlı keste) qálegen at hám xls keńeytpeden ibarat fayl boladı. Excel termininde bunday fayl «Jumıs kitapi» (Workbook) dep júritiledi. Hár bir xls faylında 1 den 255 danege shekem elektron jaylasıwı múmkin, olardıń hár biri Exceldiń jumıs beti dep júritiledi. Microsoft Exceldiń tiykarǵı jumıs maydanı - bul «Jumıs kitapi» bolıp, ol bir yamasa bir neshe jumıs betlerinen ibarat. Jumıs betinde buxgalter (xisobchi) kitapı sıyaqlı, sanlar, tekstler, arifmetik ańlatpalar, xisoblar, qatar hám ústinlerde jaylasqan boladı. Exceldiń buxgalter kitabından tiykarǵı ayırmashılıǵı barlıq xisob jumısların onıń ózi atqaradı, lekin maǵlıwmatlardı kirgiziw paydalanıwshı moynında qaladı.
Hár bir Excel hújjetinde bir neshe betler bolıwı múmkin. Tómendegi suwretdegi Excel hújjetinde ush «List1», «List2» hám «List3» lar bar.

1. 2. 1-súwret Excel programmasında betler bólimi.

Bul suwretdegi hújjette ámeldegi bet «List1» esaplanadi. List2 de birinshisine uqsas bos bet bolıp tabıladı, ol jaǵdayda da birinshi betke uqsap kerekli kestelerdi payda etiwimiz múmkin. Ekinshi betke ótiw ushın tıshqansha menen kórsetilgen jayǵa keltirip onıń shep tuymesin basıw arqali otedi bettiń atınıń ózgertiw ushın tıshqanshanı «strelka»menen kórsetilgen jayǵa keltirip oń tuymeshesi basıladı hám tómendegi menyu payda boladı

«вставить » - hújjetke jańa bet qosadı.
«Удалить » Ámeldegi betti óshiredi.
«переименовать» Bet atınıń ózgertiredi.
«копировать» Ámeldegi bet nusqasın payda etedi
«выделить все листы» Hújjet degi hamme betlerdi belgileydi.
Excel elektron kestesi 16384 qatar (row) hám 256 ústin (column) den ibarat.
Qatarlar 1 dan 16384 gacha bolǵan pútkil sanlar menen tártiplengen, ústinler bolsa latin álippesiniń bas háripleri (A, v,.. ., 2, AA, Av,.. ., Iv) menen belgilengen. Qatar hám ústin kesilispesinde elektron kesteniń tiykarǵı strukturalıq elementi - yacheyka (cell) jaylasqan. Hár bir yacheykaga san, tekst yamasa formula formasındaǵı maǵlıwmatlar kiritiledi. Ústin keńligin hám qatar bálentligin ózgertiw de múmkin. Yacheyka- bul jumısshı keste degi adresli element bolıp ol jaǵdayda sanlı baha, tekst hám formula turıwı múmkin. Yacheyka óz adresi menen anıqlanǵan bolıp, ol adres ústin atı hám qatar nomerinen ibarat boladı. Maydan dep qasında jaylasqan katekler toparına aytıladı. Maydandıń adresin kórsetiw ushın onıń joqarı shep hám tómengi oń katekleriniń adresin eki noqat menen ajıratıp kórsetiw kerek. Bunnan tısqarı, Excel programması maǵlıwmatlar bazası (MO) menen islew, visual Basic for Applications programmalastırıw tilinde Makroslar jaratıw sıyaqlı múmkinshiliklerge iye, bul paydalanıwshıga hár tárepleme jetilisken bolǵan hújjetler tayarlawǵa járdem beredi.
Microsoft Excel elektron kestesiniń múmkinshilikleri.
Excel tekǵana berilgenlerdi kirgiziw, saqlaw, tańlaw bálki, analiz qılıw, olardı diagrammalar, grafiklar kórinisinde súwretlew, janede sońǵı versiyalarında Webbetlerge jaylastırıw, quramalı maǵlıwmatlar azası menen islew múmkinshiliklerine de iye. Tómende Excelden paydalanıw ushın eń zárúr múmkinshilikler menen tanısamız

• 
  Betlerden paydalanıw. Bul elektron kesteden paydalanıw daǵı baslanǵısh túsiniklerden biri bolıp, ol jaǵdayda qatarlar hám ústinler jaylasadı. betlerge bas bet qóyıladı. Onı ózgertiw, oshriw hám jańa betti qosıw múmkin
  
• 
  Maǵlıwmatlardı kirgiziw. Ádetde ekinshi qádem bolıp, kateklerge túrli maǵlıwmatlardı kirgiziw túsiniledi.
  
• 
  Maǵlıwmatlardıń kórinisin ózgertiw. Tekst hám sanlarǵa ayriqsha kórinis beriwdi ańlatadı
  
• 
  Formulalardan paydalanıw. Sanlar menen islewde álbette aniq esaplawlardi orınlawǵa tuwrı eledi. Excelde quramalı formulalardı jazıw yamasa tayın standart funktsiyalardan paydalanıw múmkinshiligine iye
  
• 
  Grafik hám diagrammalardı payda etiw. Kestege kiritilgen sanlı maǵlıwmatlardıń diagrammaları hám grafikları payda etinadi
  
• 
  Súwretlerdi qosıw. Kestelerdi túsinikli hám kórgezbeli túrde sawlenendiriw ushın diagrammalar hám súwretler kiritiledi. Sonıń menen birge, berilgenlerdi súwretlew ushın kartalardan da paydalanıw múmkin
  
• 
  Web-betlerden paydalanıw. Web-betler degi berilgenlerdi alıp olardan paydalanıw hám olarǵa qayta islengen maǵlıwmatlardı jıberiw.
  
• 
  Import qılıw. Basqa elektron kestelerde tayarlanǵan maǵlıwmatlardı birlestiriw qılıw hám túrli formatlarda jazıw.
  
• 
  Berilgenlerdi analiz qılıw. Berilgenlerdi tekseriw, olardan ulıwmalasqan kesteler tayarlaw
  

Bunnan tısqarı, Excelde islew procesiniń ózin qolaylastırıw ushın qatar múmkinshilikler jaratılǵan

• 
  Dizimdi avtomatikalıq túrde toltırıw ;
  
• 
  Diagrammalardı qurıwda kóp qádemli tańlawdan paydalanıw
  
• 
  Teksttiń reńi hám ólshemlerin aldınan kóriw;
  
• 
  Ulıwmalasqan kestelerdi dinamikalıq súwretlew;
  
• 
  Tayın kesteni tuwrıdan-tuwrı Web-betge kirgiziw, Web-betten alıw hám basqada imkanyatlar bar
  

Ulıwma elektron kestelerdiń múmkinshiliklerin olarda ámeliy islew dawamında keńlew úyreniw múmkin boladı Microsoft Excel degi barlıq maǵlıwmatlar keste kórinisinde kórinetuǵın bolıp, bunda keste yacheykalarining (bólmeleriniń) málim bólegigi baslanǵısh hám baslanǵısh maǵlıwmatlar kiritiledi, basqa basqa bólimleri bolsa hár túrlı arifmetik ámeller hám basqa baslanǵısh aǵlıwmatlar ústinde atqarılatuǵın basqa ámeller nátiyjelerinen ibarat bolǵan informaciyalar bolıp tabıladı. Elektron keste yacheykalariga úsh qıylı maǵlıwmatlardı kirgiziw múmkin

1. 
   Tekstli
   
2. 
   Sanlı ańlatpalar
   
3. 
   Formulalar.
   

Tekstli maǵlıwmatlar bas bet, belgi, túsindirmelerdi óz ishine aladı. Sanlı ańlatpalar tikkeley keste ishine kirgizetuǵın sanlar bolıp tabıladı. Formulalar - kiritilgen sanlı sanli anlatpa (ozgeriwshi) boyınsha jańa sanli anlatpa (ozgeriwshi) ın esaplaytuǵın ańlatpalar bolıp tabıladı. Formulalar mudamı «=» belgisin qoyıw menen baslanadı. Formula yacheykaga kiritilgennen keyin sol formula tiykarında esaplanatuǵın nátiyjeler taǵı sol yacheykada payda boladı. Eger sol formulada paydalanılǵan sanlardan yamasa belgilerden biri ózgertirilse, Excel avtomatikalıq túrde jańa maǵlıwmatlar boyınsha esaplaw jumısların atqaradı hám jańa nátiyjeler payda etip beredi. Exceldiń tiykarǵı qayta islew ob'yekti hújjetler (dokumentlar) esaplanadi. Excel hújjetleri (dokumentleri) qálegen atama atalatuǵın hám xls keńeytpesine iye bolǵan fayllar bolıp tabıladı. Excel de bunday fayllar «Jumısshı kitap» dep ataladı. Hár bir Jumısshı kitap qálegen sandaǵı elektron kestelerdi óz ishine alıwı múmkin. Olardıń hár biri «ishchi beti dep ataladı». Hár bir jumısshı – bet óz atına iye boladı. Jumısshı kitaptı payda etiw ushın Microsoft Excel programmasın jumısqa túsiriw zárúr.

Ádetde MS Excelge uyqas keliwshi piktogramma Microsoft Office túńliginde

jaylasqan boladı. Bunday jaǵdayda Exceldi jumısqa túsiriw ushın Excelge uyqas piktogramma ústinde «Tıshqansha» tuymeshesi basıladı.

Programmalar diziminen Microsoft Excel saylanadı hám «Tıshqansha»

tuymeshesi basıladı, nátiyjede Excel programmasınıń daslep aynasi keyininen ulıwma kórinistegi jumıs stoli ekranǵa shıǵadı



Excel jumısqa túskennen keyin, ekranda onıń jumıs stoli - elektron keste payda boladı. Elektron kesteniń joqarı bóleginde bas bet qatarı menyu qatarı, úskeneler kompleksi jaylasqan. Úskeneler Excel buyrıqlarınıń kópshiligin hám qosımsha ámellerdi orınlaw ushın mólsherlengen. Excelde jumıstı tamamlaw ushın sistema menyusındaǵı X belgi ústinde “Tıshqansha» tuymeshesi basıladı yamasa «Fayl» buyrıqlar kompleksine kirip «Vixod» bandi ústinde “Tıshqansha» tuymeshesi basıladı,[Alt]+[F4] tuymeshelerin birgelikte basıp da Excelde jumıstı tamamlaw múmkin. Jumıs stoli Jumısshı list yarlıqları Ámeldegi yacheyka Formula qatarı Excel ekranınıń joqarı qatarında tekst jáne onıń bólimleri ústinde hár qıylı ámeller orınlaw ushın mólsherlengen menyusı jaylasqanTekst tahrirlagachining menyusı «Fayl», «Pravka», «Vid», «Vstavka», «Format», «Servis», «Dannie», «Okno», «Spravka» bólimlerinen ibarat. Menyudıń «Fayl» bólimi járdeminde (Microsoft Word tekst redaktorı sıyaqlı ) jańa elektron kesteni tayarlaw ushın ayna ashıw, aldınǵı saqlanǵan fayllardı shıǵarıw, ámeldegi fayldı jabıw, tayarlanǵan hújjetti diskka jazıw, jańa aynadagi hújjetti at beriw menen saqlaw, barlıq áynekler degi hújjetlerdi saqlaw, kerekli fayldı izlep tabıw, jumis aynasi parametirin ózgertiw, tekstti jumis aynasinda qanday jaylasqanlıǵın aldınan kóriw, tekstti (matritsaviy, lazerli) printerlerde bir neshe nusqada, eger zárúrat bolǵanda kesteniń saylanǵan jayın baspadan shıǵarıw, aqırǵı 4 ta baspaga usinis etilgen fayllar atınıń kóriw hám de Exce1 elektron kesteinen shıǵıw sıyaqlı bir qatar islerdi ámelge asırıw múmkin.
«Fayl» menyusi bolimindegi buyrıqlar kompleksi Buyrıqları
-jańa keste jaratıw..
-yad daǵı kesteni júklew...
-fayldı jabıw
-fayl (keste) ni yadta saqlaw htb
Excel 400 den artıq kórilgen funksiyalarǵa iye bolıp, bul funksiyalar qosıw, ayırıw sıyaqlı ápiwayı arifmetik ámellerden kóre quramalılaw operatsiyalardı orınlawǵa mólsherlengen bolıp tabıladı. Excel funsiyalarini 10 tiykarǵı gruppaǵa bolıp kóriw múmkin.

Финансовые	Finanslıq esap kitap jumısların orınlawǵa mólsherlengen funksiyalar
Дата и время	Evolyuciyalıq waqıt maǵlıwmatlardı beriw ushin moljellengen funksiyalar
Математика тригонометрия	Bir yamasa bir neshe sanli anlatpa (ozgeriwshi) ústinde matematikalıq ámeller orınlawshı funksiyalar
Статистическые	Bir yamasa bir neshe sanli anlatpa (ozgeriwshi) ústinde statistikalıq esap kitap júrgiziwge xızmet etetuǵın funksiyalar
Просмотр и ссылка	murajat, ketek yamasa bir neshe ketekler menen manipulyatcıya etiwge járdem beretuǵın funksiyalar
База данных	Excel maǵlıwmatlar barlıǵı haqqında maǵlıwmat beretuǵın funksiyalar
Текстовые	Tekstli sanli anlatpa (ozgeriwshi) ústinde ámeller atqaratuǵın funksiyalar
Логическые	Logikalıq ameller haqinda maglumat beretuǵın funksiyalar
Информационные	Exceldiń túrli imkanyatlari (mumkinshilikleri) haqqında maǵlıwmat beretuǵın funksiyalar

Formulalar kirgiziw

Formulalar - bul ámeldegi sanli anlatpa (ozgeriwshi) tiykarında jańa sanli anlatpa (ozgeriwshi) dı esaplaytuǵın teńleme bolıp tabıladı. Formulalar járdeminde elektron jadvadlar kóplegen paydalı islerdi ámelge asırıw múmkin. Elektron kesteler formulalarsız ápiwayı tekst redaktorına aylanıp qaladı. Formulalarsız elektron kestelerdi oyda sawlelendiriw qıyın. Kestege formulanı qoyıw ushın onı kerekli yacheykaga kirgiziw kerek. Formulalardı hám taǵı basqa maǵlıwmatlar sıyaqlı ózgertiw, saralaw, olardan nusqa kóshiriw hám óshiriw múmkin. Formula daǵı arifmetik ámeller sanlı sanli anlatpa (ozgeriwshi) dı esaplawda, arnawlı funksiyalar tekstlerdi qayta islewde hám de yacheykadagi basqa formulalar yacheykada sanli anlatpa (ozgeriwshi) dı esaplawda isletiledi Sanlar hám tekstler. Formula daǵı esaplawlarda qatnasıp atırǵan sanlar hám tekstler basqa yacheykalarda jaylasqan bolıwı múmkin bolsada, olardıń maǵlıwmatların ańsat almastırıw múmkin. Mısalı, Excel baslanǵısh maǵlıwmatlar ózgertirilse, formulalardı qayta esaplab shıǵadı. Formula tómendegi elementlerden qálegen birewin óz ishine alıwı múmkin: - Operatorlar. Birden aslam operatordan dúzilgen formulanı dúziwde Excel
bul operatorlardı analiz etedi. Bunda standart matematikalıq qaǵıydalarǵa tiykarlanadı. (Arifmetik ámellerdi orınlaw tártibi saqlanıp qaladı ) Exce1 de formulalardı esaplaw hám orınlaw tómendegi tártip tiykarında ámelge asıriladı. Birinshi bolıp, qawıs ishindegi ańlatpalar qarap shıǵıladı. Odan keyin ámeller orınlaw tártibi saqlanǵan túrde operatorlar atqarıladı. Eger formulalarda birdey tártipli bir neshe operatorlar bolsa, olar izbe -iz shep tárepten ońǵa qaray atqarıladı. Tómendegi kestede formulalarda qollanılatuǵın operatorlar atqarılıwı tártibi menen kórsetilgen.

Belgiler	operatorlar	Izbe - izlik tartibi
^	Dárejege kóteriw	1
*	Kóbeytiw	2
/	Bólıw	2
+	qosiw	3
-	aliw	3
&	Konkatenatsiya	4
=	Teńlik	5
<	Den úlken	5
>	Den kishi	5

Yacheykalardagi maǵlıwmatlardı basqa jumısshı kestelerge jiberiw (ótkeriw)

Ámeldegi jumısshı kitap daǵı maǵlıwmatlardı basqa jumısshı kitap daǵı yacheykaga jiberiw tómendegi usıllardan paydalanıp sheshiledi: ketekshe adresi. Yacheyka adresi. Basqasha etip aytqanda yacheyka adresi aldına orınnıń atı úndew belgisi menen ko'yiladi. Mısalı : = A1* list 1! A2 Bul formulada ámeldegi jumısshı keste degi A1 yacheyka ma`nisi A2 yacheyka ma`nisine kóbeytiriledi hám «List2» jumısshı betinde jaylasadı. Eger jıberiwde jumısshı kesteniń atı bir yamasa bir neshe boslıqtı óz ishine alsa, kesteniń atı qostirnaq ishine alınıp kórsetiledi. Mısalı : =A1 'Vse otdel'! A2
Basqa jumısshı kitaptagi maǵlıwmatlardı yacheykalarga ótkeriw.
Basqa jumısshı kitaptagi maǵlıwmatlardı yacheykalarga ótkeriw Ushın tómendegi formatlardan (amellerden) paydalanıladı :
= [Jumısshı kitap ati]bet atı! Yacheyka adresi Yacheyka adresi aldına jumısshı kitap atı jazılıp, kvadrat qawıslarǵa alınadı hám jumısshı keste atı úndew belgisi járdeminde kórsetiledi. Mısalı : = [Byudjet. xls] List1! A1 Eger jumısshı kitap atında bir yamasa bir neshe boslıq bolsa, ol túrde onıń atı birli tırnaqsha ishine alınıwı kerek. Mısalı : =A1* [Byudjetna 1999]List1! 'A1
Absolyut hám salıstırmalı ótkeriwler (jiberiwler)
Absolyut ótkeriw hám salıstırmalı ótkeriwlerdiń ayırmashılıǵın biliw, álbette áhmiyetli bolıp tabıladı. Ayrıqsha kórsetilgen bolmasa Excel salıstırmalı ótkeriwler payda etedi. Formulalardı bir yacheykadan basqa yacheykaga ótkeriwde salıstırmalı hám absolyut ótkeriwler ayırmashılıǵı kórinedi. Elektron kestelerdegi kóplegen ótkeriwler, yaǵnıyYacheyka hám diapazonlarǵa nusqa alıwlar, salıstırmalı ótkeriwler arqalı ámelge asıriladı.
Salıstırmalı ótkeriw - bul eki kvartal aldınǵa hám bir shepke otkizin (jurin) sıyaqlı kórsetpelerge uyqas keliwshi ótkeriw bolıp tabıladı. Mısalı : S1 yacheykada = A1*v1 formulası kiritilse, ol túrde bul formula eki yacheyka chepte jaylasqan yacheykaga hám bir yacheyka cheptegi yacheykaga ótkeriwge maslasqan. Eger F2 yacheykaga formulanı nusqasın koshirip otkizbekshi bolsańız, Excel tap aldıngiday eki yacheyka chepte jaylasqan yacheyka ma`nisine hám taǵı bir yacheyka cheptegii yacheykaga kóbeytiriledi, yaǵnıy D2 hám E2 yacheykalarga. Sonnan keyin Excel formulanı jańa jayǵa maslaydı hám ol D2*E2 kóriniste boladı. Salıstırmalı ótkeriwde basqa yacheykaga nusqa alıwda yacheyka óz ma`nisin ózgertiredi. Absolyut ótkeriw pochta adresine uqsas. Ol elektron kestede anıq jaydı kórsetedi. Absolyut ótkeriwlerge sonday jagdaylarda shaqırıw amelin isletiw kerek, ondaǵı informaciyalardan nusqa lınǵanda yacheykadagi maǵlıwmatlar ózgeriwsiz qaldiriladi. Bunda yacheykaga salıstırǵanda nusqa alinip atrgan formulanı saqlawdan qaramastan turar jayı ózgertirilmaydi. Absolyut ótkeriw payda etiw ushın berilgen ústin hám qatar nomer aldına dollar «$» belgisin qoyıw kerek. Mısalı v1 yacheykada absolyut ótkeriw ámelge asırılsa ol tómendegi kóriniste jazıladı. $v$1. Keste degi formulalar basqa acheykalarga kóshirilip atırǵan sonda da, sol tárzde sáwlelendiriledi. Absolyut ótkeriwde qay jerge nusqa olinayotganiga qaramastan bir yacheyka atı kórsetiledi. Aralas ótkeriw. Bul ótkeriwde yacheykalardagi maǵlıwmatlar absolyut ótkeriw boladı, eger ótkeriw tek bir qatar hám bir ústinge maǵlıwmatlar ótkeriw bolsa. Sonday ótkeriwdi ózinde jıynaǵan formulalardan nusqa kóshiriwde absolyut ótkeriw bir qatarda yamasa bir ústinde ózgeriwi múmkin, tek birgelikte bolmaǵan túrde. Mısalı $A2 ótkeriwde fakat bir ústinge ótkeriw absolyut boladı. Aralas ótkeriwde nusqa koshiriwde onıń absolyut dúzilisi ózgermey qaladı, salıstırmalı ótkeriwde bolsa, yacheykaning dúzilisi jańa jayına salıstırǵanda korreksiya etiledi. Absolyut hám aralas ótkeriwlerdiń kerekli jayında dollar belgisin qoyıp ketiw múmkin. Yamasa klaviatura daǵı júdá qolay bolǵan F4 tuymesinen paydalanıw múmkin. F4 tuymesi bir neshe ret bosilsa, programma hámme tórt marte ótkeriwlerdi aylantırıp shıǵadı. Kerekli ótkeriw túri payda bolaman degenge shekem sol tuyme basıp turıladı.
Múrájattan paydalanıp ámel orınlawda nusqalawdıń abzallıǵı. Ápiwayı hám quramalı funkciyalardıń grafikleri.
Excelda murojotdan foydalanib amal bajarishda nusxalashning afzalligi