Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

2.5. Cu – O sistemasining fazalar diagrammasi

Mis – kislorod sistemasida uch xil kimyoviy birikma hosil bo‘ladi. Ular: tabiiy kuprit minerali deb ataluvchi misning quyi oksidi – Cu_2-xO, tabiiy tenorit minerali – CuO va mis dioksidi – CuO₂. Vyustit kabi kuprit – Cu_2-xO ham haroratning aniq oraliqlarida (375 – 1200° C) mavjud bo‘lishi mumkin (2.7-rasm). Harorat 375° C gacha sovitilganda disproporsiyalanish reaksiyasi oqib o‘tadi:

Cu₂O → Cu + CuO

Bu reaksiya natijasida gomogen mintaqadagi misli hududlar tarkibini tashkil qillib turgan birikmalar: mis va kislorodga to‘yingan mis oksidi hosil bo‘ladi. Parchalanmasdan suyuqlanishiga qaramay, misning quyi oksidi boshqa birikmalar bilan solishtirilganda nisbatan kam barqarorlikka ega. Suyuq holatda uning mavjudlik mintaqalari unchalik ko‘p emas.

2.7-rasm. Cu – O sistemasining holat diagrammasi.

Mis – mis quyi oksidi (Cu – Cu_2-xO) evtektikasi 0,39 % kislorod saqlaydi va 1065° C da erish haroratiga ega.

Tenorit (CuO) – beqaror birikma hisoblanadi. U ochiq havoda 1075° C haroratda to‘liq parchalanadi. Harorat va bosimni oshirishning birortasi ham 1075° C dan yuqori haroratda tenoritni saqlab qolishga yordam berolmaydi. Xususiy hollarda, Fe_1-xO kabi Cu_2-xO uchun ham eng ko‘p nuqsonli holat misning kristall panjarasi ostida vujudga keladigan vakansiyaning mavjudligi bilan tavsiflanadi. Gomogen mintaqalarda esa misning eritmadagi vakansiyalari Cu_2-xO ning kristall panjaralariga qanday ta’sir ko‘rsatishi kuzatiladi.