Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

 
Shlak bilan metallning isrofi va uni kamaytirish yo‘llari 
Shlak bilan metall isrofining sabablari 
Shlak bilan metallning isrofi zamonaviy metallurgiyaning eng katta 
yechilmagan muammosidir. Rangli metallurgiyada dastlabki xomashyoning tan-
narxi umumiy metall olish tan-narxining 70 – 80% ini tashkil etadi. Qora 
metallurgiyada esa xomashyoning narxi 50 – 60% ni tashkil qiladi. Shlakda 
metallning miqdori seyarli ko‘p emas. Rangli metallar metallurgiyasida 0,6 – 3,5% 

---

207
ni, qora metallurgiyada esa 16 – 20% ni tashkil qiladi. Olinayotgan metallga 
nisbatan shlaklarning katta hajmda paydo bo‘lishi umumiy metallning isrofini 
sezilarli darajada ko‘payishiga olib keladi. Metallning shlak bilan isrofini 
kamaytirish uchun metall shlakda qaysi ko‘rinishda bo‘lishini bilish shart. Faqat 
shu dalilga asoslanib shlakka shunday ta’sir qilish mumkinki, unda shlakdagi 
metallning isrofini kamaytirishga erishiladi. Qabul qilingan sinflash asosida metall 
shlakka uch xil yo‘l bilan o‘tishi mumkin:
1) kimyoviy; 2) fizikaviy; 3) mexanik. 
Kimyoviy isrof 
tiklanish yoki sulfidlanish reaksiyalarini oqib o‘tishi tufayli 
vujudga keladi. Bu jarayonlarning kimyoviy reaksiyalarini umumiy holda 
quyidagicha yozishimiz mumkin:
(MeO) + CO (H
2
) = [Me] + CO
2
(H
2
O) (9.2.4) 
(MeO) + [FeS] = [MeS] + (FeO) (9.2.5) 
Rangli metallning eritma holatdagi isrofi reaksiyaning termodinamikasi bilan 
aniqlanadi. Sanoat sharoitlarida reaksiya ko‘pincha muvozanat holatiga yetmaydi, 
bu esa metallarning shlak bilan kimyoviy isrofini ko‘payishiga olib keladi.
Fizikaviy isrof
metallni yoki metall sulfidini ikkita bir-biriga aralashmaydigan 
fazalarda (metall va shlak, shlak va shteyn) taqsimlanish koeffitsienti qonuniga 
asoslangan bo‘ladi. Fizik va kimyoviy isrofgarchilik faqat fazalararo chegarada 
o‘tish bilan farqlanadi. Shu sababli ularni birlashtirib