Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

2.4. Fe – O sistemasining fazalar diagrammasi 
Temirning oksidlari misli, nikelli va qo‘rg‘oshinli ruda va boyitmalarni 
eritishda, shuningdek, rangli metallar metallurgiyasida hosil bo‘ladigan 
shlaklarning asosiy qismini tashkil etadi. Temir oksidlari va metall sulfidlari 
orasidagi o‘zaro ta’sir darajasi eritish mahsulotlari va qimmatli komponentlar 
orasida vujudga keladigan tarqalish muvozanati orqali aniqlanadi. Temirning 
yuqori oksidlar saqlashi sistemaning oksidlovchi potensialiga, kislorodning 
muvozanat holatdagi bosimiga, tiklanish paytidagi gazlarning muvozanat tarkibiga 
uzviy bog‘liqdir.
Temir – kislorod sistemasida uchta kimyoviy birikma ma’lum: gematit 

---

63
(Fe
2
O
3
), magnetit (Fe
3
O
4
) va vyustit (Fe
1-x
O). Shuningdek, mazkur birikmalar ham 
oldingilari kabi holat diagrammalaridagi tarkiblarning aniq diapazonlarida mavjud 
bo‘ladi (2.6-rasm).
Gematit beqaror kimyoviy birikmalar qatoriga kiradi. Ochiq havoda ( Po
2 
= 
0,21 atm.) u 1350° C haroratda parchalanadi. Bu kimyoviy birikmaning nisbatan 
kam barqarorlik xususiyati uning yuqori haroratlarda oksidlovchilik xossasiga ega 
ekanligi bilan tushuntiriladi. Bu birikmaning holat diagrammalaridagi gomogen 
mintaqalari va struktura nuqsonlari yetarli darajada o‘rganilmagan. Uning faqat 
ba’zi modifikatsiyalari Fe
2
O
3
– gematit, megemit kabi ko‘rinishlari ma’lum. 
Yuqori haroratlarda oqib o‘tadigan pirometallurgik jarayonlarda, odatda Fe
2
O
3
oson parchalanadi yoki magnetit holigacha tiklanadi. Shuning uchun, bu 
moddaning jarayonlarga ko‘rsatadigan ta’siri uncha katta rol o‘ynamaydi. U 
faqatgina temir sulfidlarini oksidlovchi kuydirish jarayoni olib borilayotgan 
sharoitlarda, yuqori kislorod bosimida va quyi haroratlarda hosil bo‘ladi.
Magnetit (Fe
3
O
4
) rangli metallar pirometallurgiyasining eng muhim 
birikmalari qatoriga kiradi. U shlak va shteynlarning doimiy mavjud bo‘ladigan 
komponenti bo‘lib, eritmalarning sirt xossalariga, ularning qovushqoqligiga, elektr 
o‘tkazuvchanligiga va sulfid hamda oksid fazalarining bir-birida erishiga katta 
ta’sir ko‘rsatadi. Magnetit yuqori erish haroratiga ega bo‘lib (1590° C), erish 
vaqtida parchalanmaydi, chunki u yuqori haroratlarga nisbatan barqaror birikma 
sanaladi. Magnetitning gomogen mintaqasi quyi haroratlarda tor hududlarda 
mavjud bo‘lib, 1000° C dan yuqori haroratlarda keskin kengayib ketadi. 

---

64
2.6-rasm. Fe – O sistemasining holat diagrammasi. 
Vyustit (Fe
1-x
O) holat diagrammasining ko‘p mintaqalarida mavjud. Masalan, 
1200° C da vyustitdagi kislorodning miqdori 23% dan 25% gacha o‘zgaradi. 
Shunisi diqqatga sazovorki, vyustitda kislorodning saqlanishi hatto gomogen 
mintaqalarning temirli hududlarida ham ko‘p miqdorda tarqalgan. Vyustit faqat 
harorat 570° C dan yuqori bo‘lgan mintaqalarda mavjud bo‘ladi.